سیاتیک یک عصب است که در اصطلاح عوام به آن رگ سیاتیک گفته مود. شایعترین علامت مربوط به سیاتیک، کمر دردی است که از لگن و باسن به پاها انتشار پیدا میکند. اگر چنین دردی را تجربه کردید باید هر چه سریعتر درمان را شروع کنید. اگر درمان به موقع شروع نشود ممکن است شرایط تشدید شود و حتی کار به عمل جراحی بکشد. درد سیاتیک به صورتی است که عموما یک پا را درگیر میکند و زمانی که بیمار مینشیند و سرفه یا عطسه میزند بیشتر میشود. علائم دیگر به صورتی است که گاهی ممکن است ضعف، بیحسی و گزگز را در یک پا تجربه کنید. علائم سیاتیک یکمرتبه شروع میشوند و میتوانند تا چند روز یا چند هفته باقی بمانند.
قبل از مطالعه ادامه این متن، شما را به دیدن دو مورد از درمان های موفق درد شدید سیاتیک با استفاده از کاردرمانی دعوت می کنیم:
سیاتیک چیست؟
سیاتیک نام یک عصب است که در پای شما قرار دارد و گاهی توسط عوام به عنوان رگ سیاتیک از آن یاد میشود. محل شروع این عصب از ناحیه کمر از ریشههای عصبی اعصاب L4, L5, S1,S2,S3 بوده و انتهای آن در پا قرار دارد. این عصب در مسیر خود از کمر به پاها در ناحیه ساق پا به دو قسمت تقسیم میشود. یک قسمت از کنارهی خارجی ساق و روی مچ پا میگذرد و قسمت دیگر از پشت ساق به کف پا میرود. بنابراین در فردی که درگیری سیاتیک دارد ممکن است درد تنها در قسمتی از ساق پا و بدون کمر درد وجود داشته باشد. علت این درد سیاتیک است ولی خود بیمار آن را با زانو درد ارتباط میدهد.
سیاتیک بزرگترین عصب در بدن انسان است!
عصب سیاتیک از جمله بزرگترین و طولانیترین عصبها در بدن است. زمانی که به هر دلیلی درگیری در آن ایجاد شود، با توجه به ناحیهی درگیری میتواند سبب ایجاد دردهای ناحیهای یا تیرکشنده شود.
عواملی که می تواند سبب درگیری در عصب سیاتیک عبارت است از:
- دیسک کمر
- سرخوردگی یا لیزخوردگی مهره
- تنگی کانال نخاع
- نامرتب شدن مهرهها و فشرده شدن عصب در مسیر پایین آمدن به سمت پاها (مانند زمانی که عصب سیاتیک در عضلهی پریفورمیس دچار گیرافتادگی و فشار میشود)
تمایز سیاتیک با سایر انواع کمر درد
بیش از ۸۵ درصد افراد در طول زندگی کمر درد را تجربه می کنند، اما این درد همیشه درد سیاتیک نیست. در بسیاری از موارد، کمر درد ناشی از فشارهای بیش از حدی است که به عضلات کمر وارد میشود. علامتی که درد سیاتیک را از سایر انواع کمر درد متمایز میکند درد تیرکشندهای است که به یک پا انتشار مییابد. در این نوع درد گاهی ممکن است برای چند روز در پا حس گرفتگی داشته باشید.
چه افرادی به سیاتیک مبتلا می شوند؟
حدود سنی افرادی که به سیاتیک مبتلا میشوند معمولا بین ۳۰ تا ۶۰ سال است. احتمال ابتلای زنان باردار به علائم سیاتیک زیاد است. علت این درد، فشارهایی است که از رحم در حال رشد به عصب سیاتیک وارد میشود. در ادامه برخی از علتهای رایج درد سیاتیک میپردازیم.
فتق دیسک کمر
شایعترین علت سیاتیک، فتق دیسک کمر است. عملکرد دیسک مانند یک ضربهگیر در بین دو مهره است. با گذشت زمان و افزایش سن دیسکها ضعیف میشوند و احتمال آسیب به آنها افزایش مییابد. گاهی قسمت مرکزی و ژلهمانند دیسک دچار بیرونزدگی میشود و بر روی ریشههای عصب سیاتیک فشار وارد میکند. تقریبا یک نفر از هر ۵۰ نفر در طول زندگی مبتلا به فتق دیسک میشود. یک چهارم این افراد علائمی در کمر و پاها تجربه میکنند که از بین رفتن آنها بیش از ۶ هفته طول میکشد. برای اطلاع بیشتر، مقالهی انواع دیسک کمر را مطالعه بفرمایید.
نشستن طولانیمدت و بیتحرکی
امروزه بسیاری از افراد به اقتضای کار خود مدتزمان زیادی در روز را پشت میز مینشینند. این افراد بیشتر در معرض درد سیاتیک قرار دارند. در این خصوص، مطالعهی مقالهی نحوهی صحیح نشستن پشت کامپیوتر را به شما توصیه میکنیم.
تنگی کانال نخاع
کانال نخاع همان مسیری است که نخاع از بالا تا پایین داخل آن حرکت میکند. فشارهای طبیعی که در انجام کارهای روزمره بر روی ستون فقرات وجود دارد میتواند سبب تنگی این کانال شود. زمانی که این کانال تنگ میشود ممکن است فشارهایی را روی سیاتیک وارد کند. تنگی کانال نخاع در افراد بالای ۶۰ سال شیوع بیشتری دارد.
تومورهای نخاعی
در موارد نادر، درگیری عصب سیاتیک به خاطر تومورهایی است که داخل یا در مسیر نخاع به وجود آمدهاند. هر چه این تومور بزرگتر شود، فشار بیشتری بر روی نخاع یا ریشههای خروجی از آن وارد میکند.
سندرم پریفورمیس
پریفورمس نام عضلهای است که در ناحیهی باسن قرار دارد. این عضله قسمت انتهای ستون فقرات را به ابتدای ران متصل میکند و از روی سیاتیک عبور میکند. سفت شدن و اسپاسم پریفورمیس سبب فشار روی سیاتیک میشود و علائم سیاتیک بروز پیدا میکند. سندرم پریفورمیس در خانمها شایعتر است.
کیف جیبی نامناسب
گذاشتن یک کیف جیبی بزرگ در جیب عقب میتواند سبب تحریک سیاتیک در مجاورت عضله پریفورمیس شود. آقایانی که عادت به گذاشتن کیف در جیب عقب دارند بیشتر به این عارضه مبتلا میشوند.
کیفی که در جیب عقب میگذارید و برای طولانی مدت روی آن مینشینید فشار مضمنی بر عضلهی پریفورمیس و عصب سیاتیک وارد میکند که در طولانیمدت خطرناک است. برای پیشگیری از این آسیب کیف خود را در جیب جلو یا جیب کت بگذارید. راه کار دیگر این است که هنگام نشستن کیف را از جیب عقب بیرون آورید.
التهاب مفصل ساکروایلیاک
ساکروایلیاک مفصلی است که انتهای ستون فقرات را به لگن وصل میکند. این نوع التهاب ممکن است در یک طرف لگن یا هر دو سمت وجود داشته باشد. التهاب مفصل ساکروایلیاک میتواند سبب کمر درد و درد باسن شود. گاهی ممکن است این درد به پاهای شما نیز منتشر شود. این نوع درد با ایستادن طولانی مدت و بالا و پایین رفتن از پلهها تشدید می شود. التهاب مفصل ساکروایلیاک می تواند به خاطر آرتریت، حاملگی، عفونت و ضربهی مستقیم به وجود آید.
ضربه یا عفونت
از عوامل دیگر درد سیاتیک میتوان به عفونت، التهاب عضلانی، یا ضربه و آسیبهای مستقیم اشاره کرد. به صورت کلی هر آسیبی که سبب فشار و تحریک سیاتیک شود علائم مرتبط با آن را در بدن ایجاد میکند. در بعضی از موارد هم پس از بررسی نمیتوان دلیل مشخصی برای آن پیدا کرد.
تشخیص درد سیاتیک
در این بخش به روشهای تشخیص درد سیاتیک میپردازیم.
معاینهی فیزیکی
برای تشخیص سیاتیک از بیمار میپرسیم که درد چگونه شروع شده و دقیقا کجاست. حرکاتی که در بیمار بررسی میکنیم شامل راه رفتن روی پنجه، راه رفتن روی پاشنه، انجام حرکت اسکات، تست SLR (staght leg raise test) و چندین تست حرکتی و عملکردی دیگر میباشد. با این تستها متوجه میشویم که آیا عصب سیاتیک درگیر شده و اینکه میزان درگیری چقدر است.
استفاده از تصویر برداری
اگر با تستهای تشخیصی و عملکردی به نتیجه نرسیم، ممکن است نیاز به تصویربرداری وجود داشته باشد. از جمله این تصویربرداریها میتوان به MRI اشاره کرد. در MRI وضعیت دقیق دیسکها، رباطها و عضلات مشخص میشود. سی تی اسکن با استفاده از تزریق نیز اطلاعات مفیدی از نخاع و اعصاب به ما میدهد. تشخیص و تعیین علت اصلی درد سیاتیک در تعیین مسیر درمان کمک زیادی میکند. نکتهی قابل توجه این است که در بیشتر موارد برای تشخیص نیاز به تصویربرداری نداریم.
روشهای کاهش و درمان درد سیاتیک
حالا که اطلاعات لازم را به دست آوردیم، بهتر است به روشهای کاهش و درمان سیاتیک بپردازیم.
تمرینات کاردرمانی
متخصص کاردرمانی پس از بررسی دقیق طول عضلات و وضعیت عملکرد عضلات شما، برنامهی تمرینی مناسب شما را ارائه میکند. استفاده از درمانهای حرکتی و تمرینات فعال بهترین رویکرد برای سیاتیک و کمر درد است. البته باید دقت داشت که تمرینات حرکتی باید حتما با مشورت و زیر نظر کاردرمانگر انجام شود. در ابتدای این مقاله، فیلمهایی از نمونههای درمان موفق سیاتیک در کلینیک ما را مشاهده میکنید.
استفاده از یوگا و تایچی نیز در تقویت عضلات مرکزی بدن مفید است. بعد از طی کردن درمان در کلینیک و رسیدن به ثبات نسبی، به شما توصیه میکنیم فعال بمانید و با نظر کاردرمانگر خود یک ورزش را شروع کنید. با توجه به شرایط شما ممکن است انجام بعضی از تمرینات برای شما ممنوعیت داشته باشد. این ممنوعیتها را کاردرمانگر شما مشخص میکند.
پس از بهبودی نسبی، یکی دیگر از توصیههای ما به بیماران پیادهروی و تمرینات در آب است. در کلینیک ما برنامههای آبدرمانی مناسب برای هر بیمار نیز به او ارائه میشود.
استفاده از سرما و گرما
یکی از سادهترین تکنیکها برای کاهش درد سیاتیک در منزل، استفاده از سرما و گرما است. در موارد درد حاد، هر دو ساعت یک بار ۵ دقیقه سرما و سپس ۵ دقیقه گرما بر روی ناحیهی دردناک بگذارید. در مواردی که درد مزمن و خفیفتر است میتوانید این تکنیک را ۲ تا ۳ مرتبه در روز تکرار کنید.
توجه: منظور از سرما استفاده از کلد پک (یخ) و منظور از گرما استفاده از هات پک (کیسهی آب گرم) است. لطفاً دقت داشته باشید که سرما یا گرما را هرگز مستقیماً روی پوست نگذارید.
همچنین اگر به سرما حساس هستید و با سرما درد شما بیشتر میشود، فقط از گرما استفاده کنید.
دارو درمانی
مسکنها درد شما را در کوتاه مدت کاهش میدهند. استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش درد به شما کمک میکنند. اما از مصرف بیرویهی دارو بدون مشورت با پزشک اکیداً پرهیز نمائید.
یکی از خطرناکترین روشهای کنترل درد سیاتیک، استفاده از دارو به تنهایی است. استفاده از این روش دیر یا زود کار شما را به جراحی خواهد رساند. زیرا با خوردن دارو به تنهایی، عامل اصلی ایجاد درد کمر و سیاتیک را درمان نکردهاید. دارودرمانی فقط باید در صورت لزوم به عنوان مکملی برای درمان اصلی انجام شود. درمان اصلی شما عبارت است از:
- تمرینات کاردرمانی و توانبخشی زیر نظر متخصص
- اصلاح نحوهی انجام کارهای روزمرهی زندگی
- رعایت نکات ارگونومی محیط و ابزارهایی که با آنها کار میکنید
- داشتن تعادل کاری و پرهیز از فشار زیاد فیزیکی در زندگی روزمره
تزریق
در موارد معدودی که درد بیش از حد شدید باشد ممکن است تزریق کورتون برای کاهش التهاب توصیه شود. با استفاده از تزریق، داروی ضدالتهاب مستقیما به ناحیهی ملتهب در اطراف سیاتیک میرسد. با این کار، سرعت کاهش التهاب بیشتر خواهد شد. تأکید میشود که این کار نیز باید توأم با کاردرمانی و درمانهای حرکتی باشد تا نتیجهی درمان تداوم پیدا کند.
راهکار جراحی در درمان سیاتیک
اگر استفاده از کاردرمانی و سایر درمانهای غیرجراحی با شکست مواجه شود، به ناچار باید وارد درمان جراحی شد. خوشبختانه تعداد افرادی که به این درمان تهاجمی نیاز پیدا میکنند بسیار کم است. حتی اگر جراحی انجام شود باز هم برای افزایش موفقیت در درمان باید از کاردرمانی و توانبخشی استفاده کرد. استراحت مطلق پس از عمل، نتیجهای جز تضعیف عضلات و کاهش کنترل حرکتی روی عضلات و مفاصل در پی ندارد. با توجه به این موضوع تعلل در شروع درمانهای توانبخشی زیر نظر کاردرمانگر میتواند نتایج جبرانناپذیری داشته باشد. با استفاده از کاردرمانی، پس از اینکه علائم درد از بین رفت میتوانید به انجام کارهای روزمره بپردازید.
پیشگیری از درد سیاتیک
همانطور که هزینهی کاردرمانی به مراتب کمتر از جراحی است، استفاده از اقدامات پیشگیرانه به مراتب کمهزینهتر از کاردرمانی در مطب است. البته بعضی از اقدامات پیشگیرانه در تخصص افراد نیست و باز هم نیازمند مشورت با کاردرمانگر خواهید بود. از جمله این موارد می توان به مورد زیر اشاره کرد:
آنالیز فعالیتهای روزمره
ما در کلینیک خود کارها و فعالیتهای روزمرهی شما را به صورت تخصصی تحلیل میکنیم. اگر انجام هر فعالیتی به شما آسیب بزند به موقع شناسایی میشود و نحوهی انجام آن اصلاح میشود تا از آسیب جلوگیری شود. همچنین ممکن است عاداتی خاص در حین انجام کارهایتان داشته باشید که علت درگیری سیاتیک و کمر درد شما باشند. با شناسایی و اصلاح به موقع این عادتها میتوان به موقع و بدون هیچ هزینهای از عود سیاتیک پیشگیری نمود.
آنالیز محیط
گاهی ممکن است سطح میز کار و نوع ابزارآلاتی که با آنها کار می کنید مناسب نباشد و سبب ابتلای شما به درد سیاتیک شود. متخصص کاردرمانی با نگاه ریزبین خود این موارد را شناسایی میکند. این موضوع قسمت مهمی از درمان است. برای اطلاعات بیشتر، مطالعهی ارگونومی کار با ابزار و ارتفاع استاندارد میز کار به شما توصیه میشود.
متاسفانه در بسیاری از موارد به این دو موضوع کمتوجهی میشود. بنابراین، علیرغم انجام هزینههای متعدد، درمان کمر درد و سیاتیک با شکست مواجه میشود. درست است که درمانهای حرکتی نقش کلیدی در درمان شما بازی میکنند، اما تا زمانی که روش انجام کارهای روزمره را رعایت نکنید زنجیرهی درمان را کامل نکردهاید.
مواردی که درمان سیاتیک را پیچیده میکند
اگر در دفع ادرار و مدفوع با مشکل روبرو شدید هر چه سریعتر این موضوع را با تیم درمان در میان بگذارید. این وضعیت میتواند نشاندهندهی وضعیت بحرانی شما برای انجام عمل جراحی باشد تا آز آسیبهای بیشتر جلوگیری شود. خوشبختانه این وضعیت نادر است و در بیش از ۹۰ درصد موارد میتوان با استفاده از درمانهای غیرجراحی، کاردرمانی و توانبخشی وضعیت بیمار را بهبود بخشید.
جمعبندی
در این مقاله به بررسی عصب سیاتیک و علل درد سیاتیک پرداختیم. همچنین روشهای تشخیص و درمان آن را مرور کردیم. در اکثر موارد، بهترین و پایدارترین روش درمانی، کاردرمانی و توانبخشی است. زیرا عمل جراحی دارای عوارض درازمدت است و استراحت طولانیمدت پس از آن باعث ضعف شدید عضلانی در بیمار میشود. در پاپان امیدواریم که مطالعهی این مقاله برای شما مفید بوده و شما را به دیدن نمونهی دیگری از درمان سیاتیک به صورت غیرجراحی با استفاده از کاردرمانی دعوت میکنیم.