آرتروز ستون فقرات یکی از اختلالات و بیماری های بسیار رایج در میان مردم است. آرتروز میتواند به مرور زمان و به علت عدم رعایت بسیاری از موارد بدتر شود. این بدتر شدن روی فعالیتهای روزمره زندگی فرد، مشارکت اجتماعی و عملکردهای فرد اثر می گذارد. کسی که آرتروز دارد به علت پرهیز از درد، از بسیاری از حرکات و تحرک ها خودداری میکند. همین امر به مرور روی سلامت عمومی بدن نیز تاثیر منفی میگذارد. کسی که آرتروز دارد ممکن است حتی در انجام وظایف و عملکرد های شغلی و محیط کاری دچار مشکل شود. آرتروز ستون فقرات علت و ریسک فاکتورهای مختلفی دارد که افزایش آگاهی مردم می تواند در پیشگیری از آن بسیار موثر باشد. اما قبل از هر چیز بهتر است با ساختار ستون فقرات آشنا شویم تا بهتر بتوانیم آرتروز ستون فقرات را درک کنیم.
ساختار عمومی و آناتومی ستون فقرات:
ستون فقرات مانند ستون بدن است که آن را استوار نگه داشته است. ستون فقرات از مهره های مختلف و متعددی تشکیل شده است که با نظام و سازماندهی خاصی کنار هم قرار گرفتهاند. این نظم و آرایش خاص ستون فقرات باعث ایجاد یک سیستم بسیار منظم و مرتب شده است که در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که هر کدام در کنار هم وظایف خاص خود را انجام میدهند.
نخاع و کانال نخاعی:
ستون فقرات از مهره ها تشکیل شده است که در چند دسته تقسیم بندی می شود. هر دسته تعدادی ویژگی های خاص و مشترک دارند. مثلاً همه این مهره ها پشت بدنه خود سوراخ بین مهره ای دارند. این سوراخ ها ممکن است در مهره های گردنی مثلث شکل باشد در حالی که در یک گروه دیگر مربع شکل باشد. این سوراخ ها به طور خیلی منظم روی هم قرار میگیرند و مجموعاً کانال نخاعی را تشکیل میدهند. از بین این کانال، نخاع و اعصاب نخاعی عبور میکند. همچنین در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که شریان ها و ورید ها نیز از میان این کانال و لابه لای مهره ها عبور می کند و قسمتهای مختلف بدن را خون رسانی می کند. هر مهره از یک تنه تشکیل شده است.
هر مهره به وسیله غضروف به مهره های بالایی و پایینی خود متصل می شوند. البته این سطوح مفصلی معمولا برای هر مهره بیشتر از یک عدد میباشد. بین مهره ها باید سطحی باشد که از فرسایش و برخورد آنها با هم جلوگیری کند. این ساختار غضروف نام دارد که مانند مانعی عمل میکند و از سایش آنها جلوگیری می کند. در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که سوراخ بین مهره ای در عقب تنه قرار دارد و در عقب تنه، سوراخ نخاعی وجود دارد.در غقب سوراخ، زائده خاری وجود دارد. زائده خاری در همه مهره ها مانند هم نیست اما در مجموع زائده خاری هر مهره مانند مجموعه منظم روی هم قرار گرفته اند.
آناتومی مهره ها:
زائده خاری در برخی از مهرهها دوتایی و در برخی از مهره های یک سویه است. علاوه بر آن مهره ها زائده دیگری نیز به نام زائده عرضی دارند. در کل یک انسان عادی مجموعه ۳۳ مهره در ستون فقراتش دارد که بدین ترتیب می باشد:
- هر انسان هفت مهره گردنی در بخش گردنی دارد.
- در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که هر انسان ۱۲ مهره پشتی یا سینه ای دارد.
- هر انسان پنج مهره کمری دارد.
- هر انسان ۵ مهره خاجی دارد.
- هر انسان مجموعا سه الی پنج مهره دنبالچه دارد.
این مهره ها باهم ستون فقرات را می سازند. ستون فقرات یک نوزاد هنگام تولد و اوایل تولد صاف است. اما به مرور زمان و بر اثر عوامل مشخص، انحنا های آن شکل می گیرد. مهره ها توسط لیگامان ها در کنار هم ثابت می مانند.
همچنین لیگامان ها از حرکات اضافی آنها جلوگیری میکنند. از بین کانال نخاعی، نخاع عبور می کند و معمولا تا انتهای مهره اول کمری کشیده می شود. پس در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که نخاع توسط ستون فقرات محافظت می شود. در این بین مایع مغزی نخاعی وجود دارد که در این محیط شناور می باشد و به نوعی از آنها محافظت می کند. همچنین کار آن تغذیه و جابجایی مایع نیز میباشد.
دیسک:
تخریب دیسک نیز با افزایش سن در جوامع امروزی بسیار شایع می باشد. شاید یکی از علل آن وضعیت های مکرر و مداوم نادرست حین کار، نشستن و سایر وضعیت ها می باشد. یکی از بهترین راهها آموزش و آگاهی کافی به مردم در مورد نحوه صحیح این موارد می باشد تا بتوان شیوع زیاد آن را کنترل کرد. پس در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که در تخریب دیسک که مردم آن را با نام عمومی دیسک میشناسند. به مرور دیسک تخریب میشود میشود. همچنین سفتی و خشکی نیز افزایش می یابد. در این صورت مهره ها با هم برخورد می کنند. این مورد باعث ایجاد درد میشود. عملکرد فرد در زندگی به علت دیسک مختل می شود.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه پاک کردن سبزی بدون کمردرد، لینک زیر را مطالعه نمایید.
مهره های گردنی:
مهره های گردن ۷ عدد هستند که هشت عصب گردنی از بین آنها عبور می کند و به عضلات می روند و آنها را از عصب بدهی می کنند. مهره های گردنی تنه مثلث شکل دارند. مهره های گردنی حین تولد صاف هستند و بعدها در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که به علت وزن سر و افزایش وزن آن، یک قوس محدب به خود میگیرند. یعنی گودی آن رو به عقب برآمدگی آن به سمت جلو می باشد. جلو آمدگی گردن در افرادی که پشت آنها قوز کرده دیده میشود. همچنین افرادی که چشم آنها نزدیک بین است و بدون عینک مطالعه می کنند ممکن است دچار جلو آمدگی گردن شوند.
مهره های سینه ای:
مهره های سینه ای یا پشتی به تعداد ۱۲ عدد در هر انسان وجود دارد این مهره ها علاوه بر اتصال به هم، به دنده های قفسه سینه هم متصل هستند. این مهره ها هنگام تولد صاف هستند. در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که بعدها بر اثر عوامل مختلف قوس مقعر به خود می گیرد. به طوری که فرورفتگی ان رو به جلو و برآمدگی آن رو به عقب است. این قوس برای انجام فعالیت های روزمره زندگی ضروری است. اگر این قوس کم یا زیاد شود در حالت طبیعی بدن اختلال ایجاد می شود. در صورت افزایش آن فرد دچار کایفوز یا همان قوز پشت می شود که روی فعالیت ها و عملکردهای فرد در زندگی روزمره تاثیر می گذارد.
مهره های کمری:
مهره های کمری در هر انسان ۵ عدد می باشد که بر اثر وزن بدن به مرور بعد از تولد حالت قوس محدب می گیرد. در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که قوس آن رو به عقب و برآمدگی آن رو به جلو می باشد. این قوس اگر کم شود فرد صافی پشت می گیرد و اگر زیاد شود فرد دچار لوردوز می شود.
هر کدام از این اختلالات میتواند موجب ایجاد مشکل در زندگی روزمره فرد شود. بدتر شدن آن میتواند موجب ایجاد درد و فشار به اعصاب مجاور آنها شود. معمولاً در این گونه موارد تشخیص زودهنگام بسیار مهم است. چون اگر فرد اقدامات توانبخشی را زودتر دریافت کند بهبود می یابد و از مختل شدن عملکرد های فرد جلوگیری به عمل میآید.
مهره های خاجی و دنبالچه:
در آرتروز ستون فقرات توجه میشود که این قسمت ها مربوط به نشستن فرد هستند. علاوه بر آن، لگن نیز در نشستن دخیل است. شکستگی دنبالچه معمولا درمانی ندارد و استخوان را برمیدارند. پس مواظبت از آن یک امر مهم میباشد. از این قسمتها اعصاب خاجی نیز عبور می کند. اعصاب خاجی به صورت یک شبکه به نام شبکه خاجی می باشد. دو نوع عصب حسی و حرکتی در این شبکه وجود دارد که عضلات مختلف را عصب می دهد.
آرتروز ستون فقرات چیست؟
آرتروژ ستون فقرات یکی از شایع ترین دردهای قسمت تحتانی کمر به ویژه در افراد بالای ۵۰ سال است. قسمت کمر شامل پنج جفت از مفاصل است. یکی از مفصل ها در سمت چپ و دیگری در سمت راست مهره ها قرار دارد. مانند مفاصل هر قسمت بدن، مفاصل ستون فقرات هم نسبت به موارد آسیب زا، آسیب پذیر هستند و ممکن است ملتهب شوند. آرتروز ستون فقرات به معنای التهاب در سطوح مفصلی مهره ها می باشد. علل آرتروز ستون فقرات:
آرتروز ستون فقرات معمولا به علت آسیب داخلی سطح مفصلی اتفاق میافتد. سطح مفصلی با غضروف نرم پوشانده شده است تا دو سطح استخوان مهره ها بدون اصطکاک در مقابل هم حرکت کنند.
پروسه ایجاد درد در آرتروز ستون فقرات:
این مفاصل می توانند به علل زیر دچار درد شوند:
- اگر غضروف یک قسمت دچار آسیب شود، هر بار که مهره حرکت می کند غضروف آسیب دیده در سمت مقابل دچار اصطکاک می شود. این امر موجب تکه تکه شدن و آسیب های دیگر به هر دو سمت غضروف ها می شود.
- آسیب مفصل و تکه تکه شدن آن منجر به التهاب میشود. سطوح مفصلی ملتهب باعث ایجاد سیگنال درد در میان اعصاب مربوطه می شود.
- این پیام از میان سطوح مفصلی منتقل می شود.
- این پیام موجب ایجاد اسپاسم در عضلات پشتی می شود.
- ترکیب اسپاسم عضلات و التهاب مفاصل موجب درد در کمر می شود.
سطوح مفصلی مهره ها در قسمت تحتانی کمر مستعد پیشروی آرتروز هستند. مفاصل در مقایسه با وزن بدن که تحمل می کنند نسبتاً کوچک هستند. استرس ایجاد شده از آن و تغییر شکل، آنها را مستعد آسیب غضروف ها و سایر آسیب ها می کند. انباشته شدن این آسیب ها به مرور زمان منجر به از بین رفتن مفاصل ستون فقرات می شود.
تخریب دیسک و مفصل:
تخریب مفاصل نیز نتیجه شکستن دیسک ها است. دیسک ها مانند جذب کننده ضربات در فقرات عمل میکنند. آنها یک سطح بیرونی خشن و یک سطح درونی نرم دارند. سطح درونی نرم ضربه ها و شوک ها را جذب میکند. ولی سطح بیرونی خشن و ضخیم می تواند در اثر آسیب و تخریب شکسته شود. قطعات شکسته شده دیگر استرس و ضربات را به خوبی گذشته جذب نمی کنند. این امر موجب وارد شدن نیرو های زیادی به سطوح مفصلی میشود. در قسمت تحتانی کمر زمانی که دیگر ضربات استرس را مانند گذشته جذب نمی شود، مفاصل دیگر تخریب میشوند.
آرتروز ستون فقرات منجر به خشکی و درد در ناحیه کمر میشود.خشکی صبحگاهی در صبح ها در بدترین حالت خود قرار دارد و با فعالیت بهتر میشود. در انتهای روز این درد بدتر میشود. علت آن ساخته شدن مایع در مفاصل به علت بی تحرکی در شب ها می باشد. این مورد نیز خود موجب بدتر شدن التهاب میشود.
الگوی درد آرتروز ستون فقرات:
الگوی درد آرتروز ستون فقرات بدین صورت است که در بیشتر مواقع (بیشتر از ۸۰ درصد مواقع) درد پشت به باسن ها منتقل میشود و معمولاً مانند درد در لگن احساس میشود. این دردها احساس سوزش در قسمت بیرونی ران و گاهی در پایین پاها گزارش شده است. به علت مهاجرت درد در پاها گاهی اوقات ممکن است این مورد با درد ریشه های عصبی اشتباه گرفته شود.
علائم و نشانه های آرتروز ستون فقرات:
دامنه وسیعی از علائم در آرتروز ستون فقرات اتفاق میافتد که می تواند شامل موارد زیر میشود:
- درد و خشکی در کمر یا گردن که صبحها بدتر میشود. این احساس در نیم ساعت اول بعد از بیدار شدن بسیار بیشتر میشود. این درد ها معمولا با نام درد اولین حرکت نیز شناخته میشود.
- درد معمولاً به یک درد قابل تحمل تر در روز و هنگام انجام فعالیت ها تبدیل می شود.
- درد و خشکی در اثر ها و شبها بدتر میشود.
- دردی که خواب را مختل کند نشانه از آرتروز ستون فقرات است.
- گرمی و التهاب در یک یا تعداد بیشتری از مفاصل در هنگام تغییر آب و هوا نشانهای از آرتروز ستون فقرات است.
- درد ادامه دار در یک مفصل میتواند نشانهای از آرتروز ستون فقرات باشد.
- این درد می تواند با حرکت بدتر شود.
- کاهش یا فقدان انعطاف پذیری مفصل مانند ناتوانی در خم شدن و برداشتن چیزی از کف زمین نیز یکی از نشانههای آن است.
- صدای مفاصل روی یکدیگر هنگام حرکت به ویژه در گردن می تواند از علائم آرتروز ستون فقرات باشد.
تشخیص آرتروز ستون فقرات:
تشخیص آن با ارزیابی های فیزیکی توسط پزشکان انجام می شود. پزشک در این ارزیابی وضعیت اسکلتی عضلانی، عملکرد عصب ها، رفلکس ها و مشکلات مفصلی را بررسی میکند.
عکسبرداری با اشعه ایکس نیز یکی از راه های تشخیص است که توسط پزشک تجویز می شود. در این روش آسیب مفاصل و میزان آسیب به مفاصل تشخیص داده می شود. این مورد می تواند کاهش غضروف ها، شکستگی و وجود تکه های استخوانی را تشخیص داد. همچنین عکس برداری می تواند به افتراق علت درد و کسب اطلاعلت بیشتر به پزشک متخصص در مورد وضعیت فرد کمک کند.
درمان آرتروز ستون فقرات:
در بیشتر موارد درمان ستون فقرات شامل کاهش و بهبود علائم و نشانه های آن و افزایش توانایی فرد در انجام فعالیتهای روزمره زندگی می باشد. هدف داشتن یک سبک زندگی سالم است. درمان ابتدایی شامل کاهش وزن در صورت لزوم می باشد. این درمان شامل انجام تمرینات ورزشی نیز می باشد. علاوه بر کمک به کاهش وزن، این تمرینات منجر به موارد زیر می شوند:
- افزایش انعطاف پذیری
- بهبود روحیه و توجه
- تقویت قلب
- بهبود جریان خون
- آسانتر کردن انجام فعالیت های روزمره
برخی از ورزش های مرتبط با درمان آرتروز ستون فقرات شامل شنا،پیاده روی و ورزش های هوازی آبی میباشد.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه علت کمردرد، لینک زیر را مطالعه نمایید.
ورزش میتواند به دسته های زیر تقسیم بندی شوند:
ورزش های تقویتی:
این ورزش عضلات را قوی تر میکنند. با قویتر شدن عضلات توانایی آن برای حمایت مفاصل بیشتر میشود.
ورزش های هوازی :
ورزش ها به تقویت سیستم گردش خون و قلب کمک می کند.
ورزش های مرتبط با دامنه حرکتی:
این تمرینات انعطاف پذیری بدن را افزایش می دهند.
معمولا در این گونه موارد استراحت و در بستر افتادن، استفاده از اسپیلت، بریس یا کشش های طولانی مدت توصیه نمیشود.
درمانهای غیردارویی هم شامل ماساژ و طب سوزنی میشود. در این گونه موارد درمان توانبخشی مانند کاردرمانی و فیزیوتراپی و داشتن سبک زندگی سالم در کنار سایر موارد بهترین روش است.
منابع