لنف ادم به تورمی گفته می شود که در دست ها یا پاها ایجاد می شود. معمولا فقط یک دست یا پا را درگیر می کند. ولی گاهی ممکن است هر دو دست یا هر دو پا متورم شوند. در بیشتر مواقع، لنف ادم به دلیل حذف یا آسیب غدد لنفاوی به وجود می آید. که ممکن است به عنوان یکی از عوارض درمان سرطان پدید بیاید. این رخداد در اثر انسداد بخشی از سیستم لنفاوی، که بخشی از سیستم ایمنی بدن است، صورت می گیرد. انسداد از تخلیه مایع لنفاوی جلوگیری می کند. و این عدم تخلیه لنف سبب تورم می شود.
اهمیت عملکرد سیستم لنفاوی چیست؟
سیستم لنفاوی برای حفظ سلامت بدن بسیار مهم است. این سیستم، مایع لنفاوی غنی از پروتئین را در سراسر بدن گردش می دهد. و باکتری ها، ویروس ها و مواد زائد را جمع می کند. این مایع و ضایعات توسط عروق لنفاوی حمل می شوند. و در نهایت به غدد لنفاوی می رسند. درون غدد لنفاوی سلول هایی به نام لنفوسیت وجود دارند. که این سلول ها با هر گونه عفونت یا مواد خارجی مبارزه می کنند. مواد زائد بدن توسط لنفوسیت ها فیلتر، و در نهایت از بدن خارج می شوند.
علت بروز تورم لنفاوی
لنف ادم زمانی اتفاق می افتد که عروق لنفاوی قادر به تخلیه کافی مایعات لنفاوی از بازو یا پا نباشند. ورم لنفاوی می تواند به طور اولیه یا ثانویه رخ دهد.این بدان معناست که ممکن است خود به خودی رخ دهد(لنف ادم اولیه). و یا توسط بیماری یا شرایط دیگری ایجاد شود (لنف ادم ثانویه). شیوع ادم لنفاوی ثانویه بسیار بیشتر از ورم لنفاوی اولیه است.
علل لنف ادم اولیه
لنف ادم اولیه یک بیماری نادر و ارثی است که به دلیل مشکلات رشد عروق لنفاوی بدن ایجاد می شود. علل خاص ورم لنفاوی اولیه عبارت اند از:
- بیماری میلروی (ادم لنفاوی مادرزادی). این اختلال از نوزادی شروع، و باعث تشکیل غیر طبیعی غدد لنفاوی می شود.
- بیماری میگ (ادم لنفاوی پرایکوس). این اختلال اغلب باعث ورم لنفاوی در دوران بلوغ یا در دوران بارداری می شود. اگرچه ممکن است دیرتر، تا سن ۳۵ سالگی هم رخ دهد.
- ورم لنفاوی تاخیری (ادم لنفاوی تاردا). به ندرت اتفاق می افتد و معمولاً پس از ۳۵ سالگی شروع می شود.
علل لنف ادم ثانویه
هر شرایط یا پیش آمدی که به غدد یا عروق لنفاوی آسیب برساند می تواند باعث ورم لنفاوی شود. علل آن عبارت اند از:
- عمل جراحی. برداشتن یا صدمه به غدد لنفاوی و عروق لنفاوی ممکن است منجر به ورم لنفاوی شود. به عنوان مثال، ممکن است غدد لنفاوی برای بررسی گستردگی سرطان پستان برداشته شود. همچنین ممکن است غدد لنفاوی، در جراحی هایی که رگ های خونی اندام را درگیر می کنند، آسیب ببینند.
- پرتودرمانی برای سرطان. تابش می تواند باعث ایجاد زخم و التهاب در غدد لنفاوی یا عروق لنفاوی شود.
- سرطان. اگر سلولهای سرطانی رگ های لنفاوی را مسدود کنند، ممکن است لنف ادم ایجاد شود. به عنوان مثال، یک تومور در حال رشد در نزدیکی غدد یا عروق لنفاوی می تواند تا حد زیادی بزرگ شود. که در نتیجه جریان مایع لنفاوی را مسدود کند.
- عفونت. عفونت غدد لنفاوی می تواند جریان مایع لنف را محدود کند. لنف ادم مرتبط با عفونت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع است. و اغلب در کشورهای در حال توسعه مشاهده می شود.
علائم و نشانه های ابتلا به لنف ادم
علائم و نشانه های ورم لنفی، که در بازو یا پای آسیب دیده رخ می دهد، شامل موارد زیر است:
- تورم کل یا قسمتی از بازو یا پا، از جمله انگشتان دست و پا
- احساس سنگینی یا تنگی در اندام
- دامنه حرکت محدود
- درد یا ناراحتی
- عفونت های مکرر
- سخت شدن و ضخیم شدن پوست(فیبروز)
تورم ناشی از لنف ادم شامل طیف گسترده ای است. از تغییرات خفیف و به سختی قابل تشخیص در اندازه بازو یا پا. تا تغییرات شدید که استفاده از اندام را مختل می کند. ورم لنفاوی ناشی از درمان سرطان ممکن است تا ماهها یا سالها پس از درمان رخ ندهد.
عوامل خطرساز ورم لنفاوی
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به لنف ادم را پس از سرطان، درمان آن و یا سایر علل ثانویه افزایش دهند عبارت اند از:
- سن بالاتر
- اضافه وزن یا چاقی
- آرتریت روماتوئید یا پسوریازیس
عوارض
لنف ادم در بازو یا ساق پا می تواند منجر به عوارض جدی مانند موارد زیر شود:
- عفونت ها. عفونت های احتمالی که می توانند از لنف ادم ناشی شوند شامل عفونت جدی باکتریایی پوست (سلولیت). و عفونت عروق لنفاوی (لنفانژیت). کوچکترین آسیب به بازو یا پا می تواند یک نقطه ورود برای ایجاد عفونت باشد.
- لنفانژیوسارکوم. این فرم نادر سرطان بافت نرم می تواند در شدیدترین موارد ورم لنف درمان نشده ایجاد شود. علائم احتمالی لنفانژیوسارکوم شامل علائم آبی-قرمز یا بنفش روی پوست است.
پیشگیری از ابتلا به لنف ادم
اگر جراحی سرطان انجام داده اید یا قصد جراحی دارید، از پزشک خود سوالاتی بپرسید. مثل این که آیا در این روش غدد لنفاوی یا عروق لنفاوی شما درگیر می شود؟ آیا پرتودرمانی غدد لنفاوی شما را مورد هدف قرار می دهد یا خیر. به این صورت از خطرات احتمالی آگاه خواهید شد.
برای کاهش خطر بروز لنف ادم رعایت موارد زیر مفید است:
- از دست یا پای خود محافظت کنید. مراقب ایجاد جراحت روی اندام آسیب دیده باشید. بریدگی، خراش و سوختگی می تواند ایجاد عفونت کند. از خود در برابر اشیای تیز محافظت کنید. به عنوان مثال، با ماشین اصلاح برقی اصلاح کنید. هنگام باغبانی یا آشپزی دستکش بپوشید و هنگام خیاطی از حفاظ انگشت استفاده کنید. در صورت امکان از انجام اقدامات پزشکی مانند خون گیری و واکسیناسیون در اندام آسیب دیده خودداری کنید.
- در مدت بهبودی به بازو یا پای خود استراحت دهید. پس از درمان سرطان انجام ورزش های سبک و کششی تشویق می شود. اما تا زمانی که فرد از جراحی یا پرتودرمانی بهبودی کامل پیدا نکرده باید از فعالیت شدید خودداری کند.
- از اعمال گرما و سرما روی بازو یا پا خودداری کنید. کیسه یخ یا آب گرم و پدهای گرم کننده را روی اندام آسیب دیده خود قرار ندهید. همچنین از عضو دچار آسیب خود در برابر سرمای شدید محافظت کنید.
- دست یا پای خود را بالا نگه دارید. هر زمان که ممکن است، اندام آسیب دیده را بالاتر از سطح قلب خود قرار دهید. این کار با کمک به برگشت خون و لنف از پاها و دست ها به سمت تنه، سبب کاهش احتمال بروز لنف ادم می شود.
- از پوشیدن لباس تنگ اجتناب کنید. از هر چیزی که می تواند بازو یا ساق شما را منقبض کند پرهیز کنید. همچنین از بستن فشار سنج روی بازوی مبتلا خودداری کنید. بخواهید فشار سنج را در بازوی دیگر شما ببندند.
- دست یا پای خود را تمیز نگه دارید. مراقبت از پوست و ناخن را در اولویت های اصلی خود قرار دهید. پوست بازو یا ساق پا را روزانه بازرسی کنید. به تغییرات پوست یا هر گونه آسیب پوستی که ممکن است منجر به عفونت شود اهمیت دهید. تا جای ممکن پا برهنه راه نروید.
تشخیص لنف ادم
اگر شما جزو افراد مستعد ابتلا به ورم لنفاوی هستید، پزشک ممکن است با دیدن علائمی متوجه بروز آن شود. اگر علت لنف ادم واضح نباشد، ممکن است پزشک آزمایشات تصویربرداری را برای دیدن سیستم لنفاوی شما تجویز کند. آزمایشات معمولا شامل موارد زیر هستند:
- اسکن ام آر آی. با استفاده از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر سه بعدی و با وضوح بالا تولید می کند.
- سی تی اسکن. در این روش اشعه ایکس تصاویر دقیق و مقطعی از ساختارهای بدن تولید می کند. سی تی اسکن می تواند انسداد در سیستم لنفاوی را نشان دهد.
- سونوگرافی داپلر. این سونوگرافی متداول با پرتاب امواج صوتی با فرکانس بالا به سلولهای قرمز خون، جریان و فشار خون را بررسی می کند. سونوگرافی نیز می تواند به یافتن انسداد کمک کند.
- تصویربرداری رادیونوکلاید از سیستم لنفاوی (لنفوسینتی گرافی). در ابتدای این آزمایش به فرد یک ماده رادیواکتیو تزریق می شود. و سپس توسط دستگاهی اسکن صورت می گیرد. تصاویر به دست آمده نشان می دهند که ماده رادیواکتیو در داخل عروق لنفاوی حرکت، و انسداد را مشخص می کند.
درمان
لازم است بدانیم هیچ درمان قطعی برای ورم لنفاوی وجود ندارد. برنامه درمانی بر کاهش تورم و کنترل درد متمرکز است. درمان های لنف ادم شامل موارد زیر است:
تمرینات ورزشی
شامل تمریناتی سبک، که در آن فرد اندام آسیب دیده خود را به آرامی حرکت دهد. این کار ممکن است سبب تشویق تخلیه مایعات لنفاوی شود. و کم کم بیمار را در آماده شدن برای انجام کارهای روزمرهاش مانند، حمل کیسه های خرید،کمک کند. این تمرینات نباید سنگین باشند و فرد را خسته کنند. بلکه باید بر انقباض آرام عضلات بازو یا پا تمرکز شود. یک کاردرمانگر خبره می تواند تمریناتی را به بیمار آموزش دهد که برای او بسیار کمک کننده باشند.
بستن بازو یا پا
بانداژ کل اندام مبتلا باعث ترغیب حرکت و بازگشت مایعات لنفاوی به سمت تنه می شود. بانداژ باید در اطراف انگشتان محکم باشد و با بالا رفتن از بازو یا پا به تدریج شل شود. یک درمانگر متخصص لنف ادم می تواند به شما نشان دهد که چگونه اندام خود را بانداژ کنید.
ماساژ
یک روش ماساژ ویژه، به نام تخلیه دستی مایع لنفاوی، ممکن است جریان لنف را از بازو یا پا، به سمت تنه تشویق کند. درمان های مختلف ماساژ ممکن است برای افرادی که سرطان فعال دارند مفید باشد. توجه کنید برای دریافت این مداخلات، حتماً به کسی که در این فنون متخصص و آموزش دیده است مراجعه کنید.
ماساژ برای همه مناسب نیست. در صورت عفونت پوستی، لخته شدن خون یا بیماری فعال در مناطق درگیر لنف ادم، از ماساژ خودداری کنید.
فشرده سازی بادی (پنوماتیک)
یک آستین روی بازو یا پای آسیب دیده پوشیده می شود. و آستین به پمپی متصل است که به طور متناوب آن را باد می کند. بنابراین به اندام فشار وارد می شود و این فشار مایع لنفاوی را از انگشتان دست یا انگشتان پا دور می کند. بنابراین می تواند در بهبود لنف ادم موثر باشد.
لباس های متراکم کننده
آستین های بلند یا جوراب های ساق بلندی برای فشرده سازی بازو یا ساق ساخته شده است. این ها نیز جریان مایع لنفاوی را از اندام آسیب دیده به سمت تنه هدایت می کنند. هنگام انجام تمرینات ورزشی با اندام آسیب دیده، لازم است لباس متراکم کننده پوشیده شود.
هر شخص می تواند با کمک گرفتن از یک متخصص، لباس فشرده سازی مناسب خود را تهیه کند. از پزشک خود بپرسید که این لباس های مخصوص را از کجا می توانید خریداری کنید. برخی از افراد به لباسهای فشرده سازی سفارشی نیاز دارند.
اگر در پوشیدن یا در آوردن این لباس ها مشکل دارید، روش ها و کمک های ویژه ای برای رفع به این مسئله وجود دارند. درمانگر لنف ادم می تواند این گزینه ها به شما آموزش دهد. همچنین اگر لباس های فشرده سازی یا پوشش های فشاری، هیچ کدام در دسترس نبود، می توان یک جایگزین پیدا کرد. گاهی اوقات یک وسیله فشرده سازی خانگی با استفاده از بست های پارچه ای می تواند مناسب باشد.
تغییر سبک زندگی
به طور روتین از تمام بدن خود مراقبت کنید. یک رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات داشته باشید. اگر می توانید روزانه ورزش کنید. استرس را کاهش دهید. سعی کنید خواب کافی داشته باشید. پوست خود را روزانه تمیز کنید. در هر قسمت از اندام آسیب دیده خود به دنبال نشانه هایی از مشکلاتی مانند ترک و بریدگی باشید. برای جلوگیری از خشکی پوست لوسیون بزنید. مراقبت از بدن انرژی را افزایش می دهد و بهبودی را تشویق می کند.
درمان بهبود کلی (CDT)
این روش شامل ترکیب روشهای درمانی با تغییر سبک زندگی است. به طور کلی، CDT برای افرادی که دچار مشکلات زیر هستند توصیه نمی شود:
- فشار خون بالا
- دیابت
- فلج
- نارسایی قلبی
- لخته خون
- عفونت حاد
در موارد ورم شدید لنف ادم، پزشک ممکن است جراحی را در نظر بگیرد. به این صورت که با برداشتن بافت اضافی در بازو یا پا، باعث کاهش تورم آن ناحیه می شود. همچنین تکنیک های جدیدتری برای جراحی وجود دارد که ممکن است مناسب باشند. مانند آناستوموز لنفاوی به وریدی و یا پیوند غدد لنفاوی.