پارگی رباط صلیبی یکی از آسیب های شایع زانو می باشد و افراد زیادی را درگیر می کند. با توجه به شدت آسیب و میزان پارگی رباط صلیبی، ممکن است عوارض و محدودیت های مختلفی را برای فرد ایجاد کند. ورزش های سختی مانند فوتبال و بسکتبال، ورزشکاران را بیشتر در معرض آسیب رباط های زانو قرار می دهند.
شما ممکن است برای بازیابی سطح عملکرد قبلی زانوی خود به جراحی نیاز داشته باشید. این امر به عوامل مختلفی از جمله شدت آسیب دیدگی و سطح فعالیت شما بستگی دارد. افراد زیادی برای درمان آسیب رباط های زانوی خود ممکن است سردرگم باشند و به کلینیک های توانبخشی مراجعه کنند. اما قبل از هرکار بهتر است بیشتر در مورد زانو، رباط صلیبی، آسیب های آن و روند توانبخشی زانو بدانیم.
آناتومی زانو به چه شکل است؟
زانو یک مفصل لولایی است که وظیفه تحمل وزن و حرکت را بر عهده دارد. این مفصل از استخوان ها، مینیسک، رباط ها و تاندون هایی تشکیل شده است. زانو از اتصال سه استخوان تشکیل شده است؛ استخوان ران، ساق پا (درشت نی) و استخوان کشکک (پَتِلا). استخوان کشکک در جلو قرار گرفته و تا حدودی مفصل را حمایت کرده و به عملکرد عضلات کمک می کند. زانو برای انجام یک سری عملکرد ها طراحی شده است که پارگی رباط صلیبی ممکن است آن ها را مختل کند.
از جمله این عملکرد ها می توان به موارد زیر را اشاره کرد:
- حفظ راستای بدن در حالت ایستاده بدون نیاز به عملکرد عضلات بدن
- به نشتن و برخاستن کمک می کند.
- باعث ثبات می شود.
- به عنوان ضربه گیر فعالیت می کند. مثلا هنگام پریدن
- راه رفتن را کار آمد تر می کند
رباط ها و نقش آنها در مفصل زانو
استخوان ها توسط رباط ها در کنار هم قرار می گیرند. چهار رباط اصلی در زانو قرار دارند. آنها مانند طناب های محکمی عمل می کنند که که استخوان ها را در کنار هم نگه می دارند و زانوی شما را ثابت می کنند. این رباط ها شامل رباط های طرفی و رباط های صلیبی می شوند. پارگی رباط صلیبی زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و او را با محدودیت هایی مواجه می سازد.
رباط های طرفی
این رباط ها در اطراف زانوی شما پیدا می شوند. رباط طرفی داخلی در سمت داخل زانو و رباط طرفی خارجی در سمت خراج زانو قرار می گیرد. رباط های طرفی از جابجایی های زانو به طرفین (چپ و راست) جلوگیری می کنند. همچنین آنها زانو را در برابر حرکات غیر معمول حمایت می کنند.
رباط های صلیبی
این رباط ها داخل مفصل زانو قرار می گیرند. یک رباط صلیبی قدامی(ACL) و یک رباط صلیبی خلفی(PCL) از روی هم به صورت X عبور می کنند. این رباط ها حرکات زانو را به جلو و عقب کنترل می کنند.
پارگی رباط صلیبی
پارگی رباط صلیبی یکی از آسیب های معمول در زانو می باشد. آسیب رباط صلیبی قدامی و خلفی ممکن است به دلایل متفاوتی رخ بدهند و عوارض مختلفی نیز داشته باشند. چرا که رباط صلیبی خلفی نسبت به قدامی ضخیم تر بوده و احتمال آسیب به آن در طی فعالیت های روزمره فرد یا حین ورزش و آسیب جزئی کمتر از رباط صلیبی قدامی می باشد. به همین دلیل این آسیب ها را به صورت جدا گانه بررسی می کنیم.
پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
رباط صلیبی قدامی یکی از رباط های اصلی در زانو می باشد. این رباط از حرکت استخوان ران به جلو، روی استخوان ساق جلوگیری می کند. آسیب و پارگی رباط صلیبی قدامی معمولا حین ورزش رخ می دهد. ورزش هایی که نیازمند توقف و تغییر جهت ناگهانی و بالا و پایین پریدن هستند افراد را مستعد آسیب این رباط می کنند. از جمله این ورزش ها می توان فوتبال، بسکتبال، اسکی و… را نام برد.
بسیاری از افراد هنگام بروز آسیب در ACL، صدای پاره شدن آن را می شنوند ویا آن را احساس می کنند. زانو ممکن است متورم و ناپایدار شده و برای تحمل وزن بیش از حد دردناک شود.
بسته به شدت پارگی رباط صلیبی قدامی، درمان ممکن است شامل استراحت و تمرینات توانبخشی باشد. این کار به شما کمک می کند تا قدرت و ثبات خود را بدست آورید. همچنین ممکن است به جراحی و توانبخشی بعد از جراحی نیاز داشته باشید. در هر صورت شما به یک برنامه تمرینی مناسب از طرف درمانگر خود نیاز دارید.
چرا لیگامان صلیبی قدامی آسیب می بیند؟
پارگی لیگامان صلیبی قدامی(ACL) ممکن اسن به دلایل زیر اتفاق بیافتد:
- تغییر جهت دادن سریع
- توقف ناگهانی
- کاهش سرعت هنگام دویدن
- فرود آمدن بعد از یک پرش اشتباه
- تماس مستقیم یا برخورد یک شیئ خارجی؛ مانند یک تکل فوتبال
تحقیقات نشان داده اند که ورزشکاران خانم، در یک ورزش مشابه، بیشتر از آقایان در معرض آسیب هستند. این به دلیل اختلاف در وضعیت جسمانی، قدرت عضلانی و عملکرد عصبی عروقی می باشد. همچنین اختلاف در راستای لگن و اندام پایینی، افزایش شلی در رباط ها و تاثیر هورمون استروژن بر رباط ها تاثیر می گذار می باشند.
علائم پارگی رباط صلیبی قدامی
هنگام آسیب به رباط صلیبی، ممکن است صدای پاره شده آن را بشنوید و احساس کنید که زانو خالی می کند. علائم معمول دیگر عبارتند از:
- درد همراه با تورم. در عرض 24 ساعت، زانوی شما متورم می شود. ممکن است درد و تورم به صورت خود به خودی بهبود یابند. با این حال اگر به ورزش کردن ادامه دهید زانویتان ناپایدار خواهد بود و ممکن است مینیسک شما آسیب ببیند.
- از دست دادن دامنه حرکتی
- حساسیت به لمس در محل مفصل
- ناراحتی هنگام راه رفتن
تشخیص پارگی
در اولین ویزیت، پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی از شما سوالاتی خواهد پرسید. در طول معاینه فیزیکی، درمانگر تمام ساختارهای زانوی آسیب دیده شما را بررسی می کند. درمانگر این ساختار ها را با زانوی غیر آسیب دیده مقایسه می کند. بیشتر آسیب های رباط را می توان با معاینه فیزیکی کامل زانو تشخیص داد.
در معاینه فیزیکی بیمار به پشت خوابیده، زانو ها را خم می کند و کف پا را زمین می گذارد. درمانگر با دو دست پشت زانوی بیمار را می گیرد و سعی میکند زانو را به سمت خود (به جلو) بکشد. اگر استخوان ساق بیش از حد به جلو حرکت کند، رباط صلیبی قدامی دچار پارگی شده است.
برای تشخیص پارگی رباط صلیبی قدامی می توان از عکس برداری های پزشکی نیز استفاده کرد. از عکس های رادیوگرافی و MRI برای تشخیص می توان استفاده کرد.
چه عواملی فرد را مستعد آسیب رباط صلیبی قدامی می کنند؟
یک سری عواملی که ممکن است شما را مستعد آسیب کنند شامل موارد زیر می باشد:
- خانم ها به دلیل تفاوت در آناتومی، قدرت عضلانی و تاثیرات هورمونی بر رباط ها بیشتر در معرض پارگی رباط صلیبی قرار دارند.
- شرکت در برخی ورزشها مانند فوتبال، بسکتبال، ژیمناستیک و اسکی
- هماهنگی حرکتی ضعیف
- پوشیدن کفش های نامناسب
- استفاده از تجهیزات ورزشی که پا را محکم نگه نمی دارند.
- بازی روی سطوح چمن مصنوعی
درمان پارگی رباط صلیبی قدامی
درمان پارگی رباط صلیبی قدامی بسته به نیازهای فردی بیمار متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال؛ یک ورزشکار جوان که در ورزشهای سنگین فعالیت دارد به احتمال زیاد نیاز به جراحی خواهد داشت. این لازم است تا با خیال راحت به ورزش برگردد. افراد مسن و افرادی که کمتر فعال هستند، ممکن است بتواند بدون جراحی به سبک زندگی آرام تری برگردد. درمان شامل روش های جراحی و غیر جراحی می باشد.
درمان غیر جراحی
رباط پاره شده بدون جراحی ترمیم نمی یابد. اما درمان غیر جراحی ممکن است برای بیمارانی که پیر هستند یا سطح فعالیت آنها بسیار پایین است موثر باشد. اگر ثبات کلی زانو دست نخورده باشد، پزشک ممکن است گزینه های ساده و غیر جراحی را به شما پیشنهاد دهد.
ممکن است درمانگر شما برای حفاظت از زانویتان از بی ثباتی، برایتان بریس تجویز کند. ممکن است برای کاهش وزن روی زانو با توصیه درمانگر از عصا استفاده کنید.
کاردرمانی با کاهش تورم ، یک برنامه توان بخشی دقیق برای شما آماده می کند. تمرینات کاردبردی که عملکرد بهینه را به زانو باز می گرداند و عضلات پا را تقویت می کند. این عضلات زانو را پشتیبانی می کنند.
پارگی رباط صلیبی خلفی (PCL)
رباط صلیبی خلفی محکم ترین رباط مفصل زانو می باشد. در واقع پارگی این رباط خیلی کم اتفاق می افتد و تنها 20 درصد از پارگی ها را شامل می شود. طبق تحقیقات به عمل آمده، پارگی رباط صلیبی خلفی(PCL) به تنهایی اتفاق نمی افتد. در واقع هنگامی که این رباط پاره شده است، سایر رباط های زانو نیز ممکن است آسیب دیده باشند. پارگی این رباط به حدی شدید می باشد که ممکن است تکه هایی از شکستگی استخوان در محل مفصل مشاهده شوند.
بیشتر مردم پاره شدن این رباط را نشنیده ویا حس نمی کنند. این مورد بیشتر در پارگی رباط صلیبی قدامی(ACL) دیده می شود.
چرا لیگامان صلیبی خلفی(PCL) آسیب می بیند؟
آسیب ویا پارگی رباط صلیبی خلفی معمولا هنگام ضربه به زانوی خم شده اتفاق می افتد. از جمله موقعیت هایی که ممکن است پارگی این رباط دیده شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برخورد زانو به داشبورد ماشین در تصادف های شدید.
- افتادن روی روی زانوی خم
همانند رباط صلیبی قدامی، یک سری ورزش ها رباط صلیبی خلفی را مستعد آسیب می کنند. از جمله این ورزش ها می توان فوتبال، بسکتبال و اسکی را نام برد.
علائم پارگی رباط صلیبی خلفی
همانطور که گفته شد؛ افرادی که دچار پارگی رباط صلیبی خلفی می شوند، آن را حس نکرده و صدایی از زانوی خود نمی شنوند. به همین دلیل، بعد از آسیب، افراد فکر می کنند که یک مشکل جزئی در زانوی خود دارند. آنها سعی می کنند که به سطح فعالیت قبلی خود برگردند. به هر حال علائمی که ممکن است داشاه باشند شامل موارد زیر می شود:
- تورم (خفیف تا شدید)
- زانو درد
- احساس لرزش و لق زدن در زانو
- مشکل در راه رفتن و تحمل وزن در زانو
با گذشت زمان، پارگی رباط صلیبی خلفی ممکن است به آرتروز زانو منجر شود.
تشخیص پارگی
پزشک یا درمانگر شما ممکن است با گرفتن تاریخچه روند ارزیابی و تشخیص را شروع کند. ممکن است از شما بپرسند که هنگام آسیب چه کاری انجام میدادید. مثلا در حال مسافرت با ماشین بودید یا داشتید ورزش می کردید. همچنین ممکن است در مورد موارد زیر از شما سوالاتی بپرسند:
- در هنگام آسیب زانوی شما صاف، خم یا پیچ خورده بود
- احساسی که در هنگام آسیب در زانوی خود داشتید
- علائمی که بعد از آسیب داشتید
همچنین در ادامه ارزیابی از شما تست های فیزیکی نیز می گیرند. برای تست شما به پشت روی زمین دراز می کشید. زانو هایتان را خم کرده و کف پا را روی زمین قرار می دهید. سپس درمانگر زانوی شما را معاینه کرده و روی قسمت فوقانی ساق به سمت عقب فشار وارد می کند. حرکات غیر طبیعی در طی این آزمایش، آسیب ویا پارگی رباط صلیبی خلفی را نشان می دهند. همچنین ممکن است برای آگاهی از میزان شدت عکس رادیوگرافی یا MRI لازم باشد.
درمان پارگی رباط صلیبی خلفی(PCL)
رباط صلیبی خلفی ممکن است، بسته به میزان و شدت آسیب، با روش های غیر جراحی درمان شود. مواردی که بدون نیاز به جراحی ممکن است به بهبودی برسند شامل موارد زیر می شود:
- صدمات حاد درجه 1 یا 2 که هیچ رباط دیگری در زانو آسیب ندیده باشد.
- آسیب های مزمنی که تازه تشخیص داده شده اند. همچنین فقط PCL را تحت تاثیر قرار داده اند و علائمی از خود نشان نمی دهند.
بعضی از افراد نیاز دارند تا از مداخلات توانبخشی و کاردرمانی استفاده کنند. این مداخلات در روش های درمان جراحی و غیر جراخی ضروری هستند. کاردرمانی شامل این موارد می باشد:
- در ابتدا درمانگر توصیه می کند که از عصا و کراچ(عصای زیر بغل) استفاده کنید. سپس به تدریج می توانید هنگام راه رفتن وزن بیشتری را به زانو وارد کنید.
- درمانگر به صورت غیر فعال حرکات زانو را در دانه حرکتی زانو حفظ می کند.
- درمانگر توصیه می کند که به صورت موقت از زانوبند استفاده کنید.
- تقویت عضلات ران برای کمک به ثبات و پایداری زانو
- آب درمانی و پیاده روی یا دویدن روی تردمیل یا درون آب
افرادی که ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند ممکن است وضعیتشان به این شکل باشد:
- پارگی رباط صلیبی همراه با کنده شدن تکه هایی از استخوان
- آسیب هایی که بیش از یک رباط را درگیر کرده اند.
- شلی مزمن رباط صلیبی خلفی که علائمی را به خصوص در ورزشکاران نشان می دهد.
درمان خانگی پارگی رباط صلیبی
برای درمان اولیه پارگی رباط صلیبی می توان از رویکرد زیر استفاده کرد:
- محافظت از زانو در برابر آسیب بیشتر
- استراحت دادن به زانو
- یخ گذاشتن روی زانو در دوره های کوتاه. یخ نباید تماس مستقیم با پوست داشته باشد و کمتر تر 20 دقیقه روی محل مفصل گذاشته شود.
- فشرده سازی آرام زانو، مانند استفاده از باند کشی
- بالا بردن زانو
برای کاهش درد زانو نیز ممکن است مسکن نیاز باشد.