گودی کمر، به حالتی اطلاق می شود که انحنای کمری ستون فقرات از میزان طبیعی بیشتر شده باشد. انحنای طبیعی کمر، به تحمل هرچه بهتر و بهینه تر وزن تنه و انتقال آن به لگن و اندام های تحتانی کمک می کند. همچنین انحناهای ستون فقرات، تحرک را نیز افزایش می دهند. گودی کمر، اگر از حد طبیعی بیشتر شود، ممکن است باعث بروز عوارضی همچون درد کمر، لگن و پا شود. افزایش انحنای ستون فقرات باعث تغییر وضعیت بدن و بروز بدشکلی شده و عوارض ثانویه زیادی به دنبال خواهد داشت. در ادامه به معرفی، عوارض، تشخیص و درمان گودی کمر خواهیم پرداخت.
انحناهای طبیعی ستون فقرات
ستون فقرات از 24 استخوان متحرک به نام مهره، تشکیل شده است. این مهره ها را به صورت؛ گردنی، سینه ای، کمری، خاجی و دنبالچه ای تقسیم بندی می کنند. مهره ها روی هم قرار گرفته و توسط لیگامان هایی به هم متصل می شوند. اتصالات محکم مهره ها به هم، آنها را به صورت محکم و منظم در کنار هم قرار می دهد. این اتصالات به ستون فقرات اجازه خم شدن و حتی پیچ خوردن را می دهد. با قرارگیری مهمره ها روی هم، یک فضای بین مهره ای ایجاد شده که یک بافت غضروفی به نام دیسک در آن جای میگیرد. دیسک، مهره ها را از هم جدا کرده و نقش ضربه گیری و افزایش انعطاف پذیری مهره ها را دارند.
انحناها، بخش های طبیعی ستون فقرات هستند. هنگامی که از طرفین به ستون فقرات نگاه کنیم، چندین انحنا قابل مشاهده هستند. از این زاویه، ستون فقرات به صورت S شکل دیده می شود. قوس گردن، قوز طبیعی پشت و گودی کمر نرمال ناشی از این انحنا ها هستند. این انحناها در وضعیت های مختلف بدن و قدم برداشتن، نقش ضربه گیری دارند. همچنین، سر و گردن در برابر حرکات لگن و تنه، وضعیت دهی می کنند. انحنای طبیعی ستون فقرات شامل موارد زیر می باشد:
- تحدب رو به قدام مهره های گردنی که لوردوز گردنی نامیده می شود.
- تحدب رو به خلف(تقعر رو به قدام) مهره های سینه ای، که کایفوز سینه ای نامیده می شود.
- تحدب رو به قدام مهره های شکمی که لوردوز شکمی یا گودی کمر نامیده می شود.
ستون فقرات، در نمای خلفی، به صورت یک خط صاف دیده شده که از گردن تا دنبالچه کشیده می شود. هر یک از انحنا های نرم و طبیعی که در حالت طبیعی وجود دارند، سبب توزیع استرس مکانیکی می شوند.
ستون فقرات از جنینی تا بزرگسالی
ستون فقرات در بزرگسالان از 24 مهره متحرک، یک استخوان خاجی و یک استخوان دنبالچه ای تشکیل شده است. در اوایل دوران جنینی، هر یک از این استخوان ها خود از چند استخوان یا به اصطلاح مهره تشکیل شده اند. استخوان خاجی خود از 5 استخوان و استخوان دنبالچه ای خود از 4 استخوان کوچک تشکیل شده است. با احتساب این استخوان ها، ستون فقرات در دوران جنینی از 33 مهره تشکیل می شود. در اواخر دوران جنینی، استخوان های تشکیل دهنده خاجی و دنبالچه ای به هم فیوز می شوند. پس در نتیجه هر کدام به یک استخوان واحد تبدیل می شوند.
انحنای ستون فقرات در بالغین به صورت S شکل می باشد. اما باید بدانیم که این انحنا در طول رشد ایجاد می شود. در واقع نوزادان وقتی به دنیا می آیند یک انحنای C شکل تحت عنوان کیفوز دارند. آنها این انحنا را تا وقتی که شروع به خزیدن می کنند نگه می دارند. هنگامی که کودکان تلاش می کنند که سر خود را در حالت دمر بالا مگه دارند، اولین انحنای ستوان فقرات؛ یعنی لودردوز گردنی نمایان می شود. در ادامه رشد، با نشستن، راه رفتن و…، سایر انحنا های ستون فقرات نمایان می شوند. نمایان شدن انحنای ستون فقرات روند مشخصی ندارد و تحت تاثیر عوامل موثر بر رشد قرار دارد. بنابراین هر رویدادی در طول روند رشد، ممکن است بر آن تاثیر گذاشته و سبب بروز بدشکلی در آن شود.
علائم گودی کمر
گودی کمر یک انحنایC شکل در ناحیه ستوان فقرات کمری می باشد. این قوس، درست بالای باسن شروع شده و تحدب آن به سمت قدام می باشد. گودی کمر معمولا به دلیل وضعیت نادرست بدن ویا عدم تحرک و ورزش نکردن رخ می دهد. گودی کمر سبب کوتاهی و سفتی عضلات مکر می شود. همچنین می تواند به مهره ها و بافت نرم ناحیه کمر آسیب برساند. افراد مبتلا به گودی کمر ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- افزایش انحنای ستون فقرات: افزایش قوس کمر سبب می شود که شکم و باسن برجسته تر دیده شوند.
- داشتن شکاف یا قوس بزرگ بین کمر و یک سطح صاف هنگام خوابیدن به پشت
- مشکل در حرکت جهت های خاص
- کمر درد: افراد دارای گودی کمر، ممکن است کمر درد های شدید یا متوسط را تجربه کنند. این کمر درد ها با حرکت بدتر می شوند.
- برخی از افراد ممکن است دچار مشکلات عصبی شوند. از جمله بی حسی یا گزگز اندام تحتانی، کنترل ضعیف مثانه، ضعف، دردهایی که شبیه برق گرفتگی هستند. علت این امر ممکن است به دلیل فتق دیسک ثانویه به گودی کمر باشد. به معنی که؛ ریشه های عصبی تحت فشار قرار گرفته و سبب بروز علائم عصبی شوند.
عوامل موثر بر بروز گودی کمر
ضعف پوسچر بدن، یکی از مهمترین دلایل بروز گودی کمر می باشد. هنگامی که بدن در وضعیت نشسته قرار دارد، عضلات ناحیه کمر بیش از حد سفت می شوند. چرا که آنها سعی می کنند ستون فقرات را تثبیت و حمایت کنند. این امر به تدریج، راستای صحیح ستون فقرات را مختل کرده و باعث افزایش قوس ستون فقرات می شود. افرادی که مجبورند در طول انجام کارهای روزمره شان به مدت طولانی بنشینند، بیشتر در معرض گودی کمر قرار دارند. به صورت کلی عوامل متعددی باعث انحراف ستون فقرات می شوند. از دیگر عوامل موثر، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاقی: چاقی منجر به تجمع چربی اضافی در شکم و باسن می شود. این امر، باعث وارد آمدن فشار اضافی به قسمت تحتانی کمر می شود. به دنبال آن باعث افزایش قوس و گودی کمر می شود.
- کمبود تحرک و تمرین: کمبود تحرک و ورزش علاوه بر خطر چاقی، می تواند عضلات اصلی اطراف تنه و لگن را ضعیف کند. عضلات ضعیف، توانایی پشتیبانی کمتری دارند و باعث انحنای بیش از حد ستون فقرات می شود.
- وضعیت ستون فقرات: افزایش قوس کمر ممکن است به دلیل وضعیت هایی از جمله کیفوز یا قوز پشت، التهاب دیسک ویا اسپوندیلوئیت رخ دهد.
گودی کمر چگونه تشخیص داده می شود؟
افراد دارای گودی کمر، هنگام دراز کشیدن روی یک سطح صاف، فضایی بین سطح و کمر آنها ایجاد می شود. اگر قوس انعطاف پذیر باشد نگرانی کمتری وجود دارد. به این معنی که هنگام خم شدن به جلو، قوس از بین می رود. در مقابل افرادی که قوس ثابت دارند با خم شدن، قوس همچنان نمایان است. در این افراد، گودی کمر ثابت شده است و نیازمند مداخله اند.
پزشک یا درمانگر، سابقه سلامتی و پزشکی شما را بررسی می کند و یک سری معاینات فیزیکی انجام می دهد. در طول معاینه ممکن است از شما بخواهد که به سمت جلو ویا پهلو خم شوید. آنها به دنبال بررسی موارد زیر هستند:
آنها همچنین ممکن است سوالاتی از قبیل موارد زیر از شما بپرسند:
- چه زمانی متوجه انحنای بیش از حد کمر خود شدید؟
- آیا این انحنا شدید تر می شود؟
- آیا تغییر شکل در انحنای کمرتان رخ داده است؟
- کجا احساس درد دارید؟
پزشک در ادامه برای شما عکس برداری از ستون فقرات را برای بررسی زاویه قوس کمر، تجویز می کند. در ادامه با در نظر گرفتن عواملی مانند؛ قد، سن، شلخص توده بدنی، لوردوز را تشخیص می دهد.
مفاصل و عضلات تحت تاثیر
گودی کمر در طولانی مدت، سبب القای وضعیت های اشتباهی در سگمان های بالایی و پایینی خود می شود. از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش قوز پشت یا هایپر کیفوز
- وضعیت به جلو خم شده سر
- چرخش لگن به خلف و برجسته شدن باسن و شکم
عضلاتی که تحت تاثیر قرار می گیرند، شامل موارد زیر می باشند:
- عضلاتی که کوتاه و سفت می شوند: همسترینگ، مایل داخلی شکم، عضلات پایینی کمر
- عضلاتی که بلند و ضعیف می شوند: خم کننده های لگن، مایل خارجی شکم، خم کننده های گردن، اکستانسور های بالایی پشت
چه درمان هایی برای گودی کمر استفاده می شود؟
حالت های خفیف این عارضه به کمترین مداخلات نیاز دارند. نمونه های خفیف گودی کمر در کودکان، ممکن است در طول رشد اصلاح شوند. روش های درمانی به تثبیت، اصلاح و بازسازی قوس کمر برای صاف شدن آن می پردازند. از جمله راه های درمان می توان موارد زیر را بیان کرد:
- دارو درمانی: استفاده از داروهای ضد درد و ضد التهاب
- تمرینات روزانه کاردرمانی برای تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی و انعطاف پذیری
- کاهش وزن برای کمک به وضعیت بدن
- استفاده از برریس در کودکان و نوجوانان برای کنترل رشد انحنای ستوان فقرات
- جراحی، در موارد شدید با درگیری های عصبی شدید
- مکمل های غذایی از جمله، ویتامین D
- تطابقات محیطی برای انجام کارها به صورت ساده و بدون درد
- استفاده از اصول ارگونومیکی در نشستن های طولانی مدت و کار با کامپیوتر
- تمرکز روی فعالیت های روزانه جهت درمان هرچه سریعتر
تمرینات کاردرمانی برای گودی کمر
تمریناتی که در کاردرمانی برای افراد دچار این ضایعه انجام می شوند به دو صورت اند. یک سری تمریناتی که روی ساختار بدن کار می کنند و هدف آنها اصلاح قوس کمر است. یک سری از تمرینات هم جهت افزایش عملکرد فرد می باشند.
- تمرین سوپرمن
روی زمین به حالت دمر دراز کشیده در صورتی که بازو هایتان در جلوی بدنتان قرار دارد. بازو ها، پاها و قفسه سینه تان را از زمین بلند کنید. این وضعیت را در حالت دمر به مدت 2 ثانیه نگه دارید، سپس پایین آورده و بازدم را انجام دهیم.
- بالا آوردن بازو و پا در حالت چهار دست و پا
به حالت چهار دست و پا قرار بگیرد، کف دست هایتان را زمین بگذارید. همزمان دست یک طرف و پای طرف مقابل را بلند کرده و بکشید. چند ثانیه این وضعیت را نگه داشته و به وضعیت اول بازگردید.
- اسکات
پاهایتان را به اندازه عرض شانه باز کنید. بازو ها را به صورت موازی در جلو بدنتان قرار دهید. سعی کنید روی یک صندلی فرضی بنشینید بدون اینکه تنه خود را به جلو خم کنید. پایین رفتن را تا حالتی که ران هایتان با زمین موازی می شود، ادامه دهید. زانو ها و مچ پایتان باید در یک راستا باشد. با پاشنه به زمین فشار آورده و به وضعیت اولیه بازگردید.
- پل لگن
روی زمین به حالت به پشت خوابیده دراز بکشید. زانو ها را خم کرده و به فاصله 10 الی 15 سانتی متر جلوتر از باسن قرار دهید. کف پایتان روی زمین باشد و دست هایتان را در طرفین بدن قرار دهید. پاشنه را به زمین فشار داده و توسط آن لگن را از روی زمین بلند کنید. هدف، ایجاد یک خط مورب از شانه ها تا بازو است. وضعیت را به مدت 1 الی 2 ثانیه نگه دارید.