انحراف ستون فقرات یکی از مشکلات رایجی است که به صورت خفیف تا شدید در بسیاری از افراد قابل رؤیت است و سطوح مختلفی از ستون فقرات آنها را درگیر می کند. این انحراف ستوان فقرات ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شده و باعث اختلالات عملکردی، درد ستون فقرات، ناراحتی های عصبی، مشکلات تنفسی، زیبایی، و .. شود. انحرافات ستون فقرات طیف گسترده ای از مشکلات را ممکن است باعث شوند و راه های درمان متفاوتی از جمله جراحی، دارودرمانی و توانبخشی دارند. افراد زیادی ممکن است جهت درمان انحراف ستون فقرات خود به مطب پزشک ها و کلینیک های مختلفی رفته باشند، ولی بیایید کمی بیشتر در این باره بدانیم.
ساختار ستون فقرات
ستون فقرات از 33 استخوان که آنها را مهره می نامند، تشکیل شده است. این مهره ها توسط دیسک های بین مهره ای از هم جدا می شوند. ستون مهره ها شامل 7 مهره گردنی، 12 مهره سینه ای، 5 مهره کمری، 5 مهره خاجی(فیوز شده) و 4 مهره دنبالچه ای(فیوز شده) است. این ستون بر اساس همین تقسیم بندی به 5 ناحیه ذکر شده تقسیم می شود. از عملکرد ستون فقرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محافظت: مهره ها با قرار گرفتن روی هم، کانالی را تشکیل می دهند. نخاع درون این کانال قرار گرفته و در برابر آسیب و ضربه محافظت می شود.
- حمایت: وزن بدن را در بالای لگن حمایت می کند.
- محور: محور مرکزی بدن را تشکیل می دهد.
- جابجایی: هم در جابجایی و هم در وضعیت گرفتن کار میکند.
بیشتر مهره ها ساختار تقریبا یکسانی دارند. بدین صورت که از یک تنه در قدام و یک قوس مهره ای در خلف تشکیل شده اند. تنه مهره ها، وظیفه تحمل وزن را بر عهده دارند. مهره های تحتانی نسبت به مهره های فوقانی ، دارای تنه های بزرگتری هستند تا وزن را بهتر حمایت کنند. سطح فوقانی و تحتانی تنه مهره ها از غضروف پوشیده شده است. تنه مهره های مجاور توسط دیسک بین مهره ای از همدیگر جدا شده اند.
قوس مهره ای قسمت های طرفی و خلفی مهره را تشکیل می دهند. این قوس در ادغام با تنه مهره ای، سوراخی محصور شده ایجاد می کند. سوراخ های مهره ای روی هم قرار می گیرند و کانال نخاعی را تشکیل می دهند، طناب نخاعی درون این کانال قرار می گیرد.
دسته بندی مهره ها
- مهره های گردنی: در بالاترین ناحیه از ستون فقرات، بین سر و مهره های سینه ای قرار گرفته. این ناحیه شامل 7 مهره می شود به نام های C1 الیC7. شکستگی در این مهره ها مخصوصا در مهره های اول و دوم به دلیل قرار گیری مراکز کنترل تنفسی می تواند خطرناک باشد.
- مهره های گردنی: دومین ناحیه از ستون فقرات که دارای 12 مهره است، بین مهره های گردنی و شکمی قرار گرفته است. این مهره ها در کنار دنده ها و استخوان جناغ بخشی از قفسه سینه را تشکیل می دهند. این ساختار استخوانی به حفاظت از احشای داخلی مانند؛ قلب، ریه ها و مری کمک می کند. از اختلالات شلیعی که در این مهره ها رخ می دهند می توان به کیفوز یا گوژ پشتی اشاره کرد.
- مهره های کمری: سومین ناحیه از از ستون فقرات که دارای 5 مهره است، بین مهره های سینه ای و خاجی قرار گرفته است. وظیفه اصلی مهره های کمری تحمل وزن است و برای این کار اختصاصی شده اند. این مهره ها دارای بزرگترین تنه مهره ای بین تمام مهره های ستون فقرات هستند. از اختلالات و انحرافات شایع در مهرههای دکمری می توان به هایپر لوردوز یا افزایش قوس کمر اشاره کرد.
- ساکروم و دنبالچه: ساکروم از مجموعه 5 مهره فیوز شده تشکیل شده است که یک استخوان واحد را تشکیل داده اند. دیواره های طرفی ساکروم محل هایی برای مفصل شدن با استخوان لگن دارد. دنبالچه خود از 4 استخوان مجزا که در دوران جنینی به هم فیوز شده اند تشکیل شده است که فاقد قوس مهره ای می باشد. به همین دلیل کانال مهره ای را ادامه نمی دهد.
انحنای طبیعی ستون فقرات
ستون فقرات طبیعی برای انعطاف پذیری و تحمل وزن مطلوب، از نظر ساختاری متعادل شده است. هنگامی که از طرفین به آن نگاه می کنیم، دارای 3 انحنای ملایم است. ستون فقرات طبیعی دارای یک انحنی رو به جلوی کمری است به نام لوردوز. همچنین یک انحنا به طرف عقب در مهره های سینه ای، به نام کیفوز، به همراه یک انحنای لوردوزی دیگر در مهره های گردنی. این انحنا ها در ایجاد یک هماهنگی مناسب، برای نگه داشتن مرکز ثقل بدن در یک راستای درست با لگن کار می کنند. ستون مهره ها از نمای پشتی به صورت یک خط صاف دیده می شود.
انحراف ستون فقرات شامل چه مواردی می شود؟
انحراف ستون فقرات می تواند چندین شکل متفاوت داشته باشد اما به صورت کلی به 3 نوع تقسیم می شود:
- اسکولیوز: اسکولیوز انحنای بیش از حد ستون فقرات به سمت چپ یا راست(یا هردو) است. در واقع هنگامی که از نمای پشتی به ستون فقرات نگاه می کنیم شاهد انحراف ستون فقرات به طرفین هستیم. شایع ترین علامت اسکولیوز می تواند بهم خوردن تقارن شانه ها و لگن باشد.
بهترین راه ارزیابی این بدشکلی ستون فقرات، این است که بیمار به جلو خم شده و شما انحنای ستون فقراتش را به دقت بررسی کنید. برای بررسی دقیق تر می توان از اسکولیومتر استفاده کرد.
- هایپرلوردوز کمری: این عارضه با افزایش قوس کمر و جلو آمدن شکم نمایان می شود. در واقع در این بدشکلی انحنای بیش از حد ستون فقرات تحتانی به جلو اتفاق می افتد.
- هایپرکیفوز: در این بدشکلی خم شدن ستون فقرات سینه ای را به جلو خواهیم داشت، در واقع وضعیت را ایجاد می کند که تحت عنوان گوژپشتی از آن یاد می شود.
اگر فکر می کنید هر یک از این اختلالات را تجربه کرده یا در اطرافیانتان دیده اید، پیشنهاد می شود حتما به پزشک مراجعه کنید. چرا که این اختلالات ماهیت پیشرونده داشته و معمولا بهبود خودبهخودی ندارند.
چه عواملی باعث بروز انحراف ستون فقرات می شوند؟
- آکندروپلازی: اختلالی است که در آن استخوان ها به صورت طبیعی رشد نمی کنند و در نتیجه قد کوتاه می شود.
- لغزش مهره ای: حالتی است که معمولا در مهره های کمری رخ می دهد، و در آن مهره ها به جلو می لغزند.
- پوکی استخوان: شرایطی که مهره ها شکننده می شوند و به راحتی با شکستگی آنها انحرافاتی در ستون مهره ها نمایان می شود.
- اضافه وزن
- تومور های نخاعی
- التهاب دیسک بین مهره ای: این التهاب در فضای بین مهره ای در اثر عفونت اتفاق می افتد.
- وضعیت های نادرست فرد در طول استراحت و انجام کار های روزمره زندگی. هر وضعیت نادرست و مزمنی که بر روی ستون فقرات اثر داشته باشد در طولانی مدت می تواند باعث بروز انحراف ستون فقرات شوند. از این وضعیت ها میتوان به گذاشتن کیف پول در جیب پشتی، قوز کردن طولانی مدت، وضعیت های نادرست هنگام خوابیدن، حمل کوله با یک بند، حمل کوله های سنگین، استفاده از عصا و کراچ یک طرفه و… اشاره کرد.
بسیاری از وضعیت های نادرستی که ما در طول شبانه روز به خود می گیریم باعث بروز بدشکلی های مختلفی در بدن ما می شوند. اینجاست که رعایت اصول ارگونومیکی در به حداقل رساندن این ناهنجاری ها به کمک ما می آیند. می
توانید با کمک کاردرمانگر خود در انجام هرچه صحیح تر کارهایتان با بهره مندی از اصول ارگونومیکی تلاش کنید. شاید این امر اولین راه در پیشگیری و درمان آن دسته از اختلالاتی باشد که به دلیل عادات و وضعیت های نادرست ایجاد شده اند، باشد.
- عامل دیگری که می تواند در بروز انحرافات طرفی ستون فقرات موثر باشد، غلبه طرفی اندام هاست. به صورتی که در افراد راست دست اندکی انحراف طرفی به سمت چپ دیده می شود. این انحنا در افراد چپ دست به سمت راست مشاهده می شود.
علائم انحراف ستون فقرات شامل چه مواردی می شوند؟
طیفی از عوامل با توجه به نوع انحراف و شدت علائم ممکن است رخ دهد.
علائمی که ممکن است با لوردوز کمری همراه باشند، شامل:
- وضعیت خمیده به پشت به همراه برجسته تر شدن باسن
- فاصله زیاد بین کمر و سطحی که فرد روی آن دراز می شکد، به دلیل افزایش قوس کمرو هنگامی که به جلو خم می شود تغییر نمی کند.
- کمر درد و احساس ناراحتی
علائم کیفوز که به صورت طبیعی نیز قابل مشاهده است، شامل موارد زیر می باشد:
- خم شدن سر به جلو نسبت به بدن
- وجود قوز یا انحنا در پشت
- خستگی در پشت و پاها
ستون فقرات خود دارای یک کیفوز طبیعی است و باید توجه کرد که این وضعیت طبیعی، خود باعث درد نمی شود. درحالی که فعالیت بدنی و ایستادن و نشستن های طولانی مدت ممکن است باعث ایجاد ناراحتی در افراد شود.
علائمی که ممکن است با اسکولیوز همراه باشند، شامل:
- عدم تقارن شانه ها؛ یکی بالاتر از دیگری
- کمر یا لگن نا هموار
- خم شدن به یک طرف
ممکن است در موارد شدید کیفوز و اسکولیوز سینه ای به دلیل فشار وارده بر ریه ها، شاهد مشکلات تنفسی باشیم. این بیماران نیازمند توانبخشی تنفسی زیر نظر کاردرمانگر هستند.
کاردرمانی و تمرینات ورزشی در درمان انحراف ستون فقرات
کاردرمانی با تقویت عضلات ضعیف، کشش عضلات کوتاه، وضعیت دهی، تجویز اوتز های تنه و … برای اصلاح انحراف ستون فقرات و به حداقل رساندن علائم آن تلاش می کند. روش های درمانی و تمریناتی که استفاده می شوند برای درمان انواع انحراف ستون فقرات متفاوت می باشند. ما در اینجا به ذکر اندکی از این تمرینات برای درمان انحراف ستون فقرات می پردازیم:
- از تمرینات پیلاتس کمک بگیرید
تمرینات پیلاتس که یکی از مهمترین تمرینات هستند، بر تقویت تعادل تمرکز می کند که به نوبه خود در تقویت عضلات عمقی و سطحی تاثیر گذار است.
- انجام حرکات یوگا می تواند بسیار کمک کننده باشد.
همانطور که گفته شد کشش در کاهش درد موثر است. تمرینات کششی یوگا بر درد های ناشی از اسکولیوز که شامل دردهای ستون فقرات، کتف، پا و عضلات شکم هستند تمرکز می کند. این تمرینات به تسکین درد و در عین حال آرامش ذهنی شما کمک می کند که این نیز خود در غلبه بر درد بسیار موثر است.
- استفاده از اورتز های مخصوص
هدف اصلی از این نوع تمرینات ، اصلاح وضعیت قفسه سینه و همچنین بهبود هماهنگی در راستای بدن و سفتی قفسه سینه است.
- تحرکات (موبیلیزیشن) مهره ای، جناغی و فاسیا های عضلانی، که باعث بهبود وضعیت بیمار می شوند.
- کشش قفسه سینه روی استوانه فومی
- بالا آوردن تنه در حالت دمر
- استفاده از اورتز های مخصوص
تمریناتی برای درمان لوردوز:
- پلانک
- پلانک طرفی
- دراز و نشست
- تمرین گربه-گاو
استفاده از اورتز ها یک عنصر خیلی مهم در تمرینات کاردمانی است. اما باید توجه داشت که استفاده از اورتز ها تنها در کنار تمرینات فیزیکی نتایجی خوبی به بیمار خواهند داد. به صورت کلی ما در درمان انحراف ستون فقرات به دنبال تصحیح بد شکلی و به حداقل رساندن علائم آن هستیم.