آناتومی ستون فقرات انسان مانند تیرهای ساختمان هستند که به حمایت بدن می پردازند. ستون فقرات به تحمل وزن، حفظ حالات بدن، حرکت دست ها و… کمک می کند. ستون فقرات مانند سایر بخش های بدن به تنهایی از استخوانها تشکیل نشده است؛ بلکه شامل غضروف ها، شریان ها، اعصاب، ماهیچه ها و… می شود. در داخل ستون فقرات نخاع قرار دارد. ستون فقرات مانند حفاظی است که از طناب نخاعی محافظت می کند.
بخش های مختلف ستون فقرات
ستون فقرات از استخوانها، شریانها، شبکه های عصبی ساکرال و لومبار، لیگامان ها، غضروف بین دنده ای، عضلات و… تشکیل شده است.
مهره های ستون فقرات از یک بخش اصلی به نام تنه تشکیل شده اند.در آناتومی ستون فقرات توجه میشود که از تنه زوائد خاری ممتد میشود. همچنین زوائد عرضی نیز دارند. تنه رو به جلو قرار میگیرد و زائده خاری رو به عقب قرار میگیرد. بین این دو یک سوراخ ایجاد میشود. این سوراخ محل عبور نخاع است. ستون فقرات همچون محفظهای نخاع را در بر گرفته است تا از آسیب جلوگیری کنند. مهره ها روی خود بخشی دارند که محل اتصال دنده ها می باشد. این دنده ها با هم قفسه سینه را می سازند. پس روی مهرهها بخشی برای متصل شدن دنده ها نیز وجود دارد. همچنین در آناتومی ستون فقرات انسان توجه میشود که در جلو، دنده ها یا به استخوان ترقوه، جناغ و یا سایر دنده ها متصل می شوند.
از ما بین دنده ها اعصاب بیرون می آیند. از ما بین ۷ مهره گردنی ۸ عصب بیرون میآید که با هم تقریباً در قسمت زیر بغل شبکه عصبی گردنی را می سازند. از شبکه عصب گردنی اعصاب متعددی منشاء می گیرد. این اعصاب به عضلات میروند. آسیب جبران ناپذیر و یا قطع هر عصب، منجر به فلج عضلات مربوطه میشود.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه تشخیص دیسک کمر قبل از ام آر آی، لینک زیر را مطالعه فرمایید.
بخش استخوانی ستون فقرات
کار نخاع دریافت اطلاعات محیطی و ارسال آنها به مغز است مغز آن را پردازش می کند و در صورت لزوم حرکت را از طریق طناب نخاعی به عضلات ارسال میکند. بدین ترتیب حرکت صورت میگیرد. پس در آناتومی ستون فقرات انسان توجه میشود که اگر مهره ها آسیب ببینند و این آسیب به نخاع منتقل شود، حس و حرکت انسان مختل میشود و انسان دچار انواع مختلفی از ناتوانی ها و محدودیتها میشود. البته اهمیت ستون فقرات فقط به این مورد ختم نمی شود ابتدا بهتر از آناتومی ستون فقرات را بهتر بشناسیم تا بهتر بتوانیم آن را درک کنیم.
ستون فقرات از استخوان هایی که به آنها مهره میگویند، تشکیل شده است. در آناتومی ستون فقرات توجه میشود که ستون فقرات که خود شامل چند بخش است و هر بخش تعداد خاصی مهره دارد. این مهره ها و تعداد آنها عبارتند از:
- ۷ مهره گردنی
- ۱۲ مهره سینه ای
- ۵ مهره کمری
- ۴ الی ۵ مهره خاجی
- ۳ الی ۵ مهره ی دنبالچه
یک فرد عادی که ستون فقرات نرمال دارد، بخش گردنی حالت محدب، بخش سینه های مقعر، بخش کمری محدب و بقیه بخش ها تقریباً مقعر میباشند. در ادامه مهرههای خاجی ۳ الی ۵ مهره دنبالچه وجود دارد. بخش دنبالچه نقش مهمی در حمایت وزن بدن هنگام نشستن ایفا می کند. در آناتومی ستون فقرات به این امر توجه میشود که در واقع دو بخش از بدن هنگام نشستن وزن بدن را تحمل می کنند بخش اول مربوط به برجستگی لگن است و بخش دوم هم دنبالچه است. پس آسیب دنبالچه می تواند روی نشستن فرد تاثیر بگذارد.
سطوح مفصلی ستون فقرات
سطح بین مهره ها، سطح مفصلی از جنس غضروف وجود دارد. این سطوح مفصلی باعث هماهنگی و به هم پیوستگی ستون فقرات میشوند. بین بخش اصلی بدنه مهره ها مادهای از جنس غضروف به نام دیسک وجود دارد. برخلاف باور عامیانه که از واژه نادرست دیسک برای بیمار استفاده میکنند؛ در آناتومی ستون فقرات دیسک نام ماده بین تنه مهره ها می باشد. دیسک مفصلی از فرسودگی و سایش مهره ها جلوگیری می کند اما با مرور زمان و با انجام حرکات نادرست این سطوح مفصلی نیز دچار فرسایش می شوند.
آناتومی ستون فقرات و لیگامان های ستون فقرات
لیگامان ها با وصل کردن استخوان ها به هم باعث ثبات و پایداری ستون فقرات می شوند و از حرکات اضافی جلوگیری می کنند. چند مورد از این لیگامان ها عبارتند از:
- لیگامان قدامی و خلفی: لیگامان های قدامی و خلفی در طول تنه مهره ها قراردارند.
- لیگامان فلاوا: نوار نازکی است که از بخش خلفی زوائد مهره ها تا بخش قدامی آنها امتداد دارد.
در آناتومی ستون فقرات توجه میشود که علاوه بر این لیگامان ها انواع مختلفی از دیگر لیگامان های دیگر وجود دارد که صدمه به آنها میتواند باعث بی ثباتی ستون فقرات شود.
آناتومی ستون فقرات ؛ عضلات ستون فقرات
بخش پشتی بدن از عضلات متعددی تشکیل شده است که هرکدام وظایف خاص خود را دارند. تعداد زیادی از این عضلات به عملکرد ستون فقرات مرتبط هستند که عبارتند از:
- عضله تراپزیوس: این عضله از جمجمه و مهرههای گردنی و سینه ای مبدأ میگیرد و به استخوان ترقوه و بخشهایی از کتف متصل می شود. این عضله باعث پایین کشیدن، بالابردن و چرخش کتف میشود.
- عضله لاتیسموس دورسی: این عضله در آناتومی ستون فقرات از مهرههای ستون فقرات مبدا میگیرد و به استخوان بازو متصل میشود. این عضله به صاف شدن تنه و ستون فقرات کمک میکند.
- عضله لواتور اسکاپولا: این عضله از مهره های گردنی اول تا چهارم منشا میگیرد و به کتف متصل میشود. این عضله بسیار باریک است و به چرخش تنه و ستون فقرات کمک میکند.
- عضلات رومبوئید: این عضلات از مهرههای گردنی و سینه ای مبدا میگیرند و به کتف متصل میشوند. این عضلات به عقب کشیدن کتف در مقابل ستون فقرات کمک میکند.
- عضلات سراتوس: در آناتومی ستون فقرات این عضلات از مهرههای گردنی، سینهای و کمری مبدأ میگیرند و به دنده ها متصل میشوند. عملکرد آنها به تنفس مربوط می شود.
هر کدام از این عضلات عصبدهی خاص خود را دارند اگر عصب مربوطه یا خود عضله آسیب ببیند؛ عملکرد آنها نیز مختل می شود.
آناتومی ستون فقرات و طناب نخاعی
طناب نخاعی در داخل سوراخ مهرهای در ستون فقرات قرار دارد. طناب نخاعی تا سطح مهره کمری اول و دوم کشیده میشود. انتهای طناب نخاعی حالت مخروطی شکل دارد که دیگر نام آن طناب نخاعی نیست.
همانند ستون مهرهها طناب نخاعی نیز به بخش های زیر تقسیم می شود:
- بخش گردنی
- بخش سینهای
- بخش کمری
- بخش خاجی
- بخش دنبالچه
در آناتومی ستون فقرات به این مسئله توجه میشود که هر کدام از این بخشها به اعصاب نخاعی تقسیم می شوند که از کانال نخاعی خارج می شوند. کار این اعصاب و طناب نخاعی دریافت پیامهای محیطی از این بخش می باشد که یا خود پاسخ حرکتی را میدهند یا اینکه پیام را به مغز منتقل میکند. برای حرکات ارادی و پیچیدهتر اطلاعات باید به مغز منتقل شود تا پاسخ مناسب را ایجاد کند.
مغز اطلاعات دریافتی را تفسیر و درک میکند. در نهایت این اطلاعات از طریق نخاع و اعصاب به سایر بخشهای بدن مانند عضلات میرود. در آناتومی ستون فقرات به این امر توجه میشود که عضلات حرکات مربوطه را اجرا میکنند. در صورتی که طناب نخاعی آسیب ببیند، نمیتواند خود را به مغز برساند. پس راه ارتباطی قطع می شود و فرد دچار ناتوانی های مختلف از جمله فلج حسی و حرکتی میشود.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه درمان کمر درد با ورزش، لینک زیر را مطالعه فرمایید.
اعصاب نخاعی
همانطور که ذکر شد از بخش های مختلف نخاع، اعصاب نخاعی خارج میشوند.
در بخشهای سینه ای، کمری و خاجی، اعصاب هم نام و هم شماره دقیقاً زیر همان مهره ها خارج می شوند. مثلاً عصب سینه ای هفتم از زیر مهره سینه ای هفتم خارج میشود. در حالی که در آناتومی ستون فقرات مهره های گردنی اینطور نیست و مقداری متفاوت است. اعصابی که از بین مهره های کمری و خارجی خارج میشوند از سایر اعصاب درازای بیشتری دارند و به آنها الیاف دم اسبی گفته میشود.
هر عصب نخاعی یک بخش ریشه قدامی و یک بخش ریشه خلفی دارد. بخش قدامی اطلاعات حرکتی را منتقل میکند و بخش خلفی اطلاعات حسی را منتقل میکند.
شبکه کمری:
شبکه کمری یک شبکه پیچیده از فیبرهای عصبی می باشد که به پوست و بخش های عضلانی اندام تحتانی مرتبط هستند. این شبکه در ناحیه کمری واقع شده است.در آناتومی ستون فقرات توجه میشود که این شبکه از اعصاب کمری اول تا چهارم منشأ می گیرد و مقداری از شاخه های عصب دوازدهم سینه ای را نیز دریافت می کند. این چهار غصب دوباره به هم متصل می شوند تا شش عصب محیطی شبکه کمری را تشکیل دهند. این اعصاب اندام تحتانی را تحت پوشش قرار می دهند.
از جمله عضلاتی که توسط شبکه کمری عصب دهی می شوند عضله ایلیوپسواس میباشد. دومین شاخه آن به بخش قدامی دیواره شکمی، پوست، قسمت میانی ران و اندام های تناسلی عصب می دهد. شاخه سوم آن به بخش رانی، تناسلی و عضله ایلیوپسواس عصبدهی میکند. در آناتومی ستون فقرات توجه میشود که چهارمین عصب آن فقط عملکرد حسی انجام میدهد. بخش پنجم آن به عضلات داخلی ران و سایر بخشهای مربوطه عصب می دهد. آخرین عصب به عضلات قدامی ران عصب می دهد. پس آسیب به هر کدام از این اعصاب منجر به اختلال یا فلج عضلات مربوطه میشود.
آناتومی ستون فقرات ؛ شبکه عصبی خاجی
شبکه عصبی خاصی از اعصاب خارجی اول تا چهارم تشکیل شده است. این شبکه شاخهای از اعصاب کمری چهارم و پنجم نیز دریافت میکند. این شاخه ها به هم میپیوندند و ۵ عصب محیطی شبکه خاجی را تشکیل میدهند.
در آناتومی ستون فقرات به این مسئله توجه می شود که عصب اول به سه عضله که دو تای آنها در باسن و آخری در قسمت خارجی ران قرار دارد غصب می دهد. عصب دوم به عضله سطحی باسن که در راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پله ها نقش مهمی دارد عصب می دهد. عصب سوم عصب سیاتیک است که در ادامه به معرفی بیشتر آن میپردازیم. عصب چهارم مربوط به بخش حسی پوست است. عصب پنجم مربوط به بخش تناسلی می باشد.
آناتومی ستون فقرات ؛ عصب سیاتیک
عصب سیاتیک بزرگترین عصب بدن هر فردی می باشد. همانطور که در آناتومی ستون فقرات در بخش شبکه خاجی ذکر شد این عصب از شبکه کمری خاجی منشاء می گیرد. این عصب از بخش تحتانی کمر، عمق باسن و ران گذر می کند. عصب سیاتیک نقش حیاتی در ارتباط طناب نخاعی با پوست، عضلات ران، پا و کف پا ایفا می کند. در نهایت عصب وقتی به پشت زانو میرسد به دو عصب دیگر تقسیم میشود.
اولین نشانه های آسیب این عصب درد است که نشانه التهاب و یا تحریک غصب است. معمولاً یک درد تیز و سوزشی در یک پا وجود دارد. در آناتومی ستون فقرات به این امر پرداخته میشود که عصب سیاتیک وقتی دچار اختلال میشود معمولاً قسمتهای زیر درد را احساس می کنند :
- بخش تحتانی کمر
- جلوی ران یا پا
- بخش بالایی و طرفی پا
- فضای بین انگشت اول و دوم پا
آناتومی ستون فقرات ؛ اختلالات دیسک
همان طور که اشاره شد دیسک نام یک اختلال نیست بلکه نام ماده ای است که بین تنه مهره ها قرار دارد. در واقع هرنیت یا فتق دیسک اختلال دیسک است. در این اختلال بخشی از دیسک از فضای بین مهره ها خارج میشود و به کانال نخاعی رانده میشود که تبدیل به فتق دیسک میشوند. در آناتومی ستون فقرات به این امر توجه میشود که معمولاً این اختلال، اوایل حالت پیشرونده دارند. فضای کانال نخاعی خود فضای محدودی است؛ حال در فتق دیسک قطعاتی از دیسک نیز به داخل آن رانده میشود. این قطعات به اعصاب نخاعی فشار وارد میکند. این فشار منجر به ایجاد درد میشود.
از جمله علل فتق دیسک میتواند پارگی و آسیب باشد. به طور معمول نیز با افزایش سن افراد دچار بیرون زدگی و فتق دیسک می شوند علائم آن میتواند بسیار متنوع باشد علائم فتق دیسک به وضعیت بیرون زدگی دیسک و سایز آن بستگی دارد. در آناتومی ستون فقرات بیان میشود که اگر قطعات بیرون زده دیسک به اعصاب فشار وارد نکنند، ممکن است فرد درد در قسمت تحتانی کمر تجربه کند. همچنین ممکن است فرد هیچ دردی احساس نکند. ممکن است فرد دچار بی حسی، درد و یا ضعف در قسمتهایی از بدن که عصب مربوطه تحت فشار است بشود.
منابع
برای اطلاعات بیشتر در زمینه درمان غیر جراحی کمر درد، لینک زیر را مطالعه فرمایید.