درد کمر یکی از شایع ترین درد هایی است که افراد را به مطب پزشک ها و کلینیک های توانبخشب می کشاند. یکی از عوامل درد کمر ، فتق دیسک کمر یا به صورت عامیانه دیسک کمر است. روش های درمانی مختلفی نیز برای درمان دیسک کمر به کار می روند. در این میان روش های غیر جراحی درمان دیسک کمر یکی از بهترین، کم هزینه ترین و کم عارضه ترین روش ها برای درمان این بیرون زدگی ها هستند. کاردرمانی نیز برای درمان غیر جراحی دیسک کمر دارای مداخلات بسیار موثری است. در مقاله ای که میخوانید غلاوه بر معرفی این اختلال و مداخلات پزشکی و توانبخشی با ارائه چند تمرین کاربردی به شما عزیزان کمک می کنیم که در کنار تمرینات کاردرمانی به بهبودی کامل در مدت زمان مطلوب و بی نیاز از جراحی برسید.
دیسک کمر چیست؟
فتق دیسک بین مهره های کمری یکی از شایع ترین اختلالات ناحیه کمر است که باعث درد کمر، اندام تحتانی و یا هردوی آنها در افراد بالغ می شود. فتق دیسک می تواند در هر سطحی از ستون مهره ها رخ دهد و عصب مجاور خود را تحریک کند. بسته به محل بیرون زدگی، فتق دیسک بین مهره ای متواند باعث درد، بی حسی یا ضعف عضلانی شود در اندام فوقانی یا تحتانی شود. بسیاری از افراد هیچ نشانه ای از فتق دیسک بین مهره ای ندارند. برای رفع این مشکل معمولا جراحی لازم نیست. این عارضه بیشتر در افراد میانسال و مسن تر، به خصوص در افرادی که فعالیت های فیزیکی سنگین انجام می دهند شایع تر است.
آناتومی دیسک بین مهره ای
ستون مهره ها از 24 مهره متحرک تشکیل شده است؛ بخش کمری آن که دارای 5 مهره کمری است بیشتر وزن را تحمل می کند. این مهره ها توسط دیسک هایی که به صورت بالشتک عمل می کنند از هم جدا می شوند. این دیسک ها نقش ضربه گیری داشته و مانع از ساییده شدن مهره ها به هم می شوند. حلقه خارجی دیسک آنولوس نامیده می شود که توسط فیبر هایی به تنه مهره ها متصل می شود. هر دیسک دارای یک قسمت میانی است که با ماده ای ژله مانند پرشده است، که هسته نام دارد.
در سطح هر دیسک دو ریشه عصبی از نخاع خارج شده و به قسمت های مختلف بدن شاخه می دهند. طناب عصبی (نخاع) و ریشه های عصبی آن یک راه ارتباطی بین بدن و مغز ایجاد می کنند که به پیام ها و تحریکات مختلف این امکان را می دهد جهت کنترل احساسات و حرکات بدن در رفت و آمد باشند.
فتق دیسک کمر چگونه اتفاق می افتد؟
فتق دیسک کمر به حالتی اطلاق می شود که قسمت میانی ژله مانند دیسک بین مهره ای به دلیل پارگی دیواره سخت اطراف آن بیرون بزند و باعث تحریکات شیمیایی طناب عصبی (نخاع) و احساس در در این ناحیه شود. تحریکات شیمایی به دلیل تماس مواد تشکیل دهنده قسمت ژله مانند دیسک با طناب عصبی بوده و درد از التهاب و ورم ناشی از فشار دیسک بیرون زدخ به طناب عصبی می باشد. به مرور زمان بیرون زدگی دیسک بین مهره ای کمتر شده و ممکن است درد به صورت کامل یا موضعی بهبود یابد. در بیشتر موارد این التیام درد در 6 هفته اتفاق می افتد.
علایم فتق دیسک کمر چیست؟
علائم فتق دیسک بین مهره ای بسته به محل بیرون زدگی دیسک و پاسخ طبیعی فرد به درد به طور گسترده ای متفاوت است. اگر شما دارای فتق دیسک بین مهره ای ناحیه کمری هستید، ممکن است درد منتشری را تجربه کنید که از ناحیه کمر تان شروع شده و به یکی یا هردو پایتان می رسد و گاهی نیز ممکن است در کف پایتان احساس شود. ممکن است دردی مانند یک شوک الکتریکی را تجربه کنید که هنگام ایستادن، راه رفتن و نشتن بدتر می شود. فعالیت هایی از قبلی خم شدن، بلند کردن، چرخیدن و نشستن درد را بیشتر می کند. صاف دراز کشیدن به روی پشت با زانو های خمیده، با کاهش فشار رو به پایین بر روی دیسک میتواند راحت ترین وضعیت برای شما باشد.
گاهی ممکن است درد با بی حسی و مور مور شدن پا ها همراه باشد و نیز ممکن است در کمر یا پاهایتان گرفتگی یا اسپاسم عضلانی تجربه کنید. علاوه بر درد، ممکن است ضعف عضلات پا یا از دست دادن رفلکس های زانو یا قوزک پا را تجربه کنید. در موارد شدید ممکن است لنگیدن یا از دست دادن کنترل روده و مثانه دیده شود.
چه چیزی باعث بیرون زدگی دیسک بین مهره ای می شود؟
دیسک ها میتوانند به دلیل صدمه، بلند کردن نادرست اجسام و یا به صورت خود به خودی دچار بیرون زدگی شوند. پیری نقش مهمی ایفا می کند؛ با افزایش سن، دیسک ها خشک شده و سخت می شوند، دیواره بیرونی فیبروزی سخت دیسک ممکن است ضعیف شود. هسته ژله مانند دیسک ممکن است به دلیل پارگی دیواره خارجی، بیرون بزند و با فشار بر روی عصب باعث درد شود. از دیگر عواملی که ممکن است باعث ایجاد دیسک گردند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وزن، وزن بیش از حد بدن باعث ایجاد استرس اضافی روی دیسک های کمر می شود.
- شغل، افرادی که شغل هایی با نیاز فیزیکی بالا دارند احتمال بیشتری دارد که دچار فتق دیسک مهره ای شوند. بلند کردن ، کشیدن، هل دادن، خم شدن به پهلو و چرخیدن های پی در پی میتواند احتمال بیرون زدگی دیسک ها را بیشتر کند.
- ژنتیک، برخی از افراد به صورت ژنتیکی مستعد ابتلا به فتق دیسک می باشند.
- سیگار کشیدن، تصور می شود که سیگار کشیدن با کاهش سطح اکسیژن دیسک باعث خراب شدن سریعتر آن شود.
فتق دیسک چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر در ناحیه کمر احساس درد کردید با پزشکتان در میان بگذارید. پزشک برای درک بهتر علائم، وجود هرگونه صدمه یا شرایط قبلی تاریخچه پزشکی کاملی از شما خواهد گرفت و تعیین می کند که آیا سبک زندگی شما دلیلی برای درد هست یا خیر. در مرحله بعد برای تعیین منبع درد معاینه فیزیکی و ارزیابی ضعف یا بی حسی در عضلات انجام خواهد گرفت. همچنین ممکن است برای تشخیص دقیق نیاز یک یا تعدادی از تصویر برداری های ام آر آی، اشعه ایکس، سی تی اسکن و … نیاز باشد. پزشک تان ممکن است شما را به یک متخصص نورولوژی، ارتوپدی یا جراح عصبی معرفی کند.
ارزیابی های فیزیکی
در ارزیابی جسمی و فیزیکی باید به ضعف های عضلانی، اختلالات حسی و توزیع حسی و عضلانی توجه کرد چرا که برای درمان غیر جراحی دیسک کمر لازم هستند. یک ارزیابی نورولوژیکال با دقت می تواند در تعین محل و سطح فشردگی کمک کند. از دست دادن حس و رفلکس های نخاعی، ضعف عضلانی و تعیین محل درد با وضعیت های مختلف و سطوح که بیرون زدگی دیسک اتفاق می افتد توام می شود که به صورت زیر است طبقه بندی می شود:
- عصب مهره اول کمری (L1) : درد و از دست دادن حس در ناحیه شرمگاهی رایج است. ضعف در خم کردن لگن و رفلکس های کششی تحت تاثیر قرار نمی گیرند.
- عص مهره های دوم، سوم و چهارم کمری (L2, L3, L4) : درد منتشر از کمر به جلوی ران و قسمت داخلی ساق پا؛ از دست دادن حسس در قسمت جلویی ران و گاهی در قسمت داخلی ساق پا؛ ضعف در خم کردن و بلند کردن لگن، و باز کردن زانوی خم شده؛ کاهش رفلکس کشکک زانو.
- عصب مهره پنجم کمری (L5) : درد منتشر از کمر به باسن، قسمت خارجی ران، قسمت خارجی بالک عضلانی ساق، پشت پا و انگشت بزرگ؛ از دست دادن حس در ناحیه خارجی بالک عضلانی ساق، پشت پا، وب بین انگشست اول و دوم؛ ضعف در بلند کردن لگن، خم کردن زانو، خم کردن پا به سمت بالا، خم کردن و باز کردن انگشت شست، چرخش داخلی و خارجی مچ پا؛ کاهش رفلکس عضلات سمی تندینوسوس و سمی ممبرانیسوس.
از دیگر تست هایی که میتوان به صورت اختصاصی استفاده کرد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بلند کردن پای صاف
- بررسی ضعف یا فلج عضلانی
- بررسی رفلکس ها
مداخلات پزشکی
برای درمان فتق دیسک های بین مهر ای در درجه اول و اکثر موارد از روش های غیر جراحی استفاده می شود بنابر این درمان غیر جراحی دیسک کمر اولویت دارد.
- دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی و خدمات توانبخشی از جمله کاردرمانی به عنوان خط اول درمان مطرح هستند.
برای کنترل درد ناتوان کننده میتوان از تزریقات ترنسلامینار به عنوان خط دوم درمان استفاده کرد. بیمارانی که از مداخلات نتیجه نمی گیرند و یا مشکلات عصبی دارند نیازمند مشاوره به موقع و مداخلات جراحی هستند.
مداخلات کاردرمانی
کاردرمانی در درمان غیر جراحی دیسک کمر با انجام مداخلات در بهبود عملکرد فرد در موقعیت های مختلف زندگی و رسیدن به حداکثر استقلال و کارایی معمولا نقش اصلی را در بهبود فتق دیسک بازی می کند. مداخلات کاردرمانی اغلب برای بهبود و مدیریت درد و رفع نقایص عملکردی و عصبی مرتبط با فتق دیسک برای رسیدن به استقلال عملکردی و اجتماعی توصیه می شود. کاردرمانی بر فعالیت های کاری و زندگی روزمره تاکید می کند و دارای یک عنصر آموزشی بسیار قوی ایت که میتواند در رابطه با فتق دیسک کمر موارد زیر را به شما آموزش بدهد:
- با مشاهده سطوح نا هموار و بررسی سایر خطرات از سقوط جلو گیری کنید.
- عادات اشتباهی از جمله ایستادن طولانی و بیش از حد را برای جلوگیری از افت فشار خون ترک کنید.
- برای کاهش درد و افزایش تحرک تغییرات ارگونومیکی در محیط به وجود آورید.
- از قرار گرفتن در معرض موقعیت های خطر زا خودداری کنید.
علاوه بر ارائه اطلاعات ، درمانگر برای بهبود مهارت های حسی-حرکتی مورد نیاز برای کار یا هنگام انجام کارخای خانه ، با فرد همکاری نزدیکی خواهد داشت. اهداف کاردرمانی بر اساس وضعیت و نیاز های هر بیمار شخصی سازی می شود. موارد مشترکی که متخصص کاردرمانی روی آن تاکید می کند شامل موارد زیر است:
- تمریناتی جهت حفظ و بهبود قدرت و دامنه حرکتی. مردم عموما با افزایش سطح مقاومت و تمرینات کششی جهت رسیدن به انعطاف ورزش می کنند. ورزش باعث افزایش گردش خون شده که به نوبه خود جریان اکسیژن را افزایش می دهد که بهبود ساختار های آسیب دیده را تسریع می بخشد
- آموزش های تعادلی که ممکن است شامل وضعیت درست بدن، جلوگیری از افتادن و… باشد.
- استفاده از بریس ها و اسپیلنت ها جهت کاهش درد
تمریناتی برای فتق دیسک بین مهره ای کمری
چگونه کمک می کند؟ رفع فشار ستون فقرات باید اولین کاری باشد که شما برای درمان بیرون زدگی دیسک انجام می دهید زیرا در اصل فضایی بین مهره های شما ایجاد می کند و بنابراین فشار را از روی دیسک ها بر میدارد.
چگونه انجام دهیم؟
- از میله بارفیکس یا هر چیزی که بتوان از آن آویزان شد استفاده کنید، فقط به بدنتان اجازه دهید آویزان بماند.
- به مدت 30 ثانیه و 3 مرتبه این کار را انجام دهید.
- خیلی آهسته از این حالت رها شوید که باعث اسپاسم نشود.
- این تمرین نباید هیچ دردی داشته باشد، اگر در حین انجام آن احساس درد داشتید، تمرین دیگری را امتحان کنید.
خم شدن به پشت در حالت ایستده
چگونه کمک می کند؟ این حالت برعکس وضعیتی است که شما حین انجام کار های روزمره تان به خود می گیرید. در حالی که بیشتر دیسک های بیرون زده به دلیل وضعیت نا مناسب و خم شدن های مکرر ستون مهره ها به پدید می آیند، این کشش به عقب رفتن دیسک به جای مناسب خود کمک می کند.
چگونه انجام دهیم؟
- تین تمرین را با ایستادن در یک وضعیت مناسب شروع کنید. حال دو دستتان را در دو طرف کمرتان قرار دهید. حال به کمک دست هایتان لگن تان را به جلو هل داده و ستون مهره هایتان را به عقب خم کنید. این حرکت را به گردنتان ادامه دهید تا زمانی که بتوانید سقف را ببینید.
- این تمرین را 2 الی 3 ست و در هر ست 10 مرتبه تکرار کنید.
- این یک تمرین فوق العاده است که می توانید هنگام استراحت و بعد از نشستن پشت میز کار خود انجام دهید.
- این تمرین نباید هیچ دردی داشته باشد، اگر در حین انجام آن احساس درد داشتید، تمرین دیگری را امتحان کنید.
خم کردن کمر به پشت در حالت به پشت خوابیده
چگونه کمک می کند؟ این تمرین کششی به بازگشت مواد ژله مانند هسته به مرکز دیسک کمک می کند. هدف تمرینات کششی محدود کردن درد منتشر به پاها و نزدیک کردن آن به کمر است.
چگونه انجام دهیم؟
- این تمرین را با دراز کشیدن روی کمرتان (حالت دمر) شروع کنید. سپس سعی کنید تنه خود را با حفظ تماس لگن به زمین به روی آرنج تان بلند کنید.
- این وضعیت را در ابتدا 10 الی 15 ثانیه حفظ کنید و سعی کنید مدت زمان آن را به 30 ثانیه برسانید و 10 مرتبه انجام دهید.
- در ابتدا ، شما ممکن است خیلی خوب نتوانید این موقعیت را تحمل کنید ، بنابراین مطمئن شوید که به آرامی و با دقت شروع می کنید. اگر دردی وجود دارد ، به جای آن یک تمرین دیگر را امتحان کنید.
گربه-گاو
چگونه کمک می کند؟ این تمرین یکی از معروف ترین تمرینات بیرون زدگی دیسک کمری است. با ادغام دو تا از تمرینات یوگا، تمیرن گربه-گاو می تواند با افزایش فضای بین مهره ای باعث کاهش فشار روی دیسک شود. این تمرین همچنین حرکات ستون مهره ها را بهبود می بخشد که این خود می تواند درد ناشی از بیرون زدگی دیسک مهره ای را بهبود بخشیده و سرعت بهبودی را افزایش دهد.
چگونه انجام دهیم؟
- این تمرین را با قرار گرفتن روی دست ها و زانو هایتان شروع کنید. به سقف نگاه کرده، نفس عمیق بکشید و بگذارید شکم شما به پایین بیفتد.
- حال با بازدم و خم کردن ستون فقرات درحالی که با دست هایتان به زمین فشار می آورید و به زمین نگاه می کنید، تمرین را ادامه دهید.
- این تمرین را 2 تا 3 ست و در هر ست 10 بار تکرار کنید.