اسکولیوز یا انحراف ستوان فقرات به طرفین یکی از بدشکلیهای ستون فقرات است که دغدغههای متعددی را در افراد مبتلا به وجود میآورد. برای درمان غیرجراحی اسکولیوز روشهای متعددی وجود دارد که یکی از موثرترین آنها کاردرمانی است. با توجه به این موضوع، درمان اسکولیوز یکی از دلایلی است که افراد به مطبها و کلینیکهای کاردرمانی مراجعه میکنند. در این مقاله، بعد از معرفی اسکولویز به زبان ساده، راهکارهایی را مبتنی بر کاردرمانی به شما معرفی خواهیم کرد که به شما در کنترل درد و درمان اسکولیوز کمک خواهد کرد. برای اطلاعات بیشتر میتوانید دو مقالهی انواع انحراف ستون فقرات و انحراف ستون فقرات دارید؟ را مطالعه نمایید.
اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز نوعی بدشکلی ستون فقرات است که باعث خم شدن ستون فقرات به طرفین به شکل “C” یا “S” می شود. افراد مبتلا به اسکولیوز اغلب دچار کمردرد و پشت درد میشوند، چرا که عضلاتشان مدام در تلاشاند تا انحنای طرفی ستون فقرات را جبران کنند. اسکولیوز در واقع یک تغییر شکل سه بعدی ستون فقرات است، بدین صورت که یک انحنا در صفحهی طرفی (راست به چپ بدن) با چرخش ستون مهرهها در صفحهی عرضی و قوز پشت در صفحهی جلویی-عقبی همراه میشود. این ناهنجاریها در ستون فقرات، مفاصل مهرهای-دندهای، و قفسهی سینه باعث ایجاد یک انحنای محدب-مقعر میشود.
انحراف ستون فقرات از بدو تولد میتواند وجود داشته باشد و یا در طول زندگی فرد ایحاد شود. اسکولیوز جنینی به دلیل نقص در تشکیل مهرهها، قطعهبندی آنها یا ترکیبی از این دو به وجود میآید. انواع دیگر اسکولیوز میتواند در طول رشد ایجاد شود اما تا کنون علتی برای آن پیدا نشده است. تقریبا ۸۵ درصد موارد ایدئوپاتیک هستند، یعنی مربوط به بیماری یا وضعیتی هستند که خودبخود به وجود میآید و علت آن شناخته شده نیست. مواردی نیز وجود دارند که مشخصاً به دلیل بعضی بیماریها و یا عوارض و اختلالات پیکری بوجود میآیند.
بر اساس سن ابتلا، اسکولیوز ایدئوپاتیک را به سه گروه نوزادان، کودکان، و نوجوانان طبقهبندی میکنند. در بین این سه گروه، اسکولیوز ایدئوپاتیک نوجوانان بیشترین شیوع را دارد که از ۱۰ سالگی شروع شده و تا پایان دورهی رشد ادامه مییابد. شیوع اسکولیوز را بر اساس جنسیت و زاویهی انحراف طرفی، تحت عنوان زاویهی کوب، میسنجند. آمار نشان میدهد که اسکولیوز ایدئوپاتیک به نسبت ۴ به ۱ در دخترها شایعتر از پسرهاست.
عوامل ایجادکننده اسکولیوز
اسکولیوز را از نظر عوامل ایجادکننده میتوان به دو نوع ایدئوپاتیک و غیرایدئوپاتیک تقسیم کرد، یعنی مواردی که علت آن شناخته نشدهاند و مواردی که دلایل روشن برای بروز آن وجود دارد.
اسکولیوز میتواند به دلایل متعددی ایجاد شود که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بدشکلی مهرههای سینهای، ناهمواری و کجشکلی در تنهی مهرهها (اسکولیوز جنینی)
- ناکارآمدی ثباتدهندههای فعال ستون مهرهها (شامل ماهیچهها و تاندونهای دربرگیرندهی ستون مهرهها) به دلیل عوارضی چون فلج مغزی (سیپی)، آتروفی (کوتاهی) عضلات ستون مهره، اسپاینابیفیدا، دیستروفیهای عضلانی یا آسیبهای نخاعی (اسکولیوز عصبی عضلانی)
- ناکارآمدی ثباتدهندههای غیرفعال در ستون فقرات (شامل مهرهها، سطوح مفصلی، دیسکهای بینمهرهای، رباطهای مهرهای، کپسولهای مفصلی، و حمایتهای عضلانی غیرفعال) به دلیل مشکلاتی چون سندرم مارفان، بیماریهای التهابی، بیماریهای ژنتیکی مربوط به استخوان، و وضعیتهای بعد از جراحی قفسه سینه مثل عمل جراحی قلب باز. (اسکولیوز مزانشیمی)
- صدمات یا عفونتهای ستون مهرهها
عوامل خطر
سه عامل اصلی خطر را میتوان برای اسکولیوز در نظر گرفت.
سن: علائم و نشانهها معمولاً در خلال رشد رخ میدهند که قبل از بلوغ اتفاق میافتد.
جنسیت: دخترها نسبت به پسرها برای ابتلا به این عارضه مستعدتر هستند.
تاریخچهی خانوادگی: اسکولیوز در خانوادههایی که این عارضه در آنها وجود داشته بیشتر دیده میشود، اما خیلی از کودکانی که با این مشکل دست و پنجه نرم میکنند نیز در تاریخچهی خانوادگیشان اثری از اسکولیوز وجود ندارد.
کدام عضلات در این عارضه درگیر هستند؟
عضلات کمری:
- گلوتئوس مدیوس (در سمت محدب ضعیفتر است)
- کوادریتوس لومباروم (در سمت محدت ضعیفتر است)
- ارکتور اسپاین (در سطح مقعر ضعیفتر است)
- مولتیفیدوس (در سطح مقعر ضعیفتر است)
عضلات سینهای:
- تراپزیوس (در سمت محدب ضعیفتر است)
- سراتوس آنتریور (در سمت محدب ضعیفتر است)
- رومبوئید (در سمت مقعر ضعیفتر است)
علائم اسکولیوز
برخی علائمی که ممکن است فرد مبتلا به اسکولیوز را درگیر کنند به شرح زیر هستند:
- انحنای طرفی ستون مهرهها
- شانههای ناهموار (قرارگیری یکی از شانهها بالاتر از دیگری)
- دردهای عضلانی موضعی
- کاهش عملکرد تنفسی (یکی از اصلیترین نگرانیها در اسکولیوزهای مزمن پیشرونده)
- ۶% گزارش درد قفسه سینهای مزمن برای حداقل ۳ ماه در ۱۲ ماه گذشته
- ۶% گزارش کمر درد مزمن برای حداقل ۳ ماه در ۱۲ ماه گذشته
- عدم تقارن در ناحیهی کمری ستون فقرات
- قرارگیری بالاتر لگن در یک سمت نسبت به سمت دیگر
پیشرفت اسکولیوز باعث بدشکلی قفسهی سینه و به دنبال آن تغییر شکل در ریه میشود. بر اساس گزارشات در موارد شدید بدشکلیهای ستون مهرهها، قرارگیری انحنا در سطوح بالاتر، و در افراد مسن اختلال عملکرد مشهود است.
تسکین درد اسکولیوز
اسکولیوز را باید به طور اساسی درمان کرد. در خصوص اصلیترین روش درمان اسکولیوز که استفاده از کاردرمانی است در بخش بعد توضیح خواهیم داد. اما در اینجا به چند نکته برای تسکین موقت درد ناشی از انحراف ستون فقرات اشاره می کنیم. برای اطلاعات بیشتر توصیه میکنیم مقالهی درمان درد اسکولیوز در خانه را نیز مطالعه نمایید.
داروهای مسکن
طبیعتاً فوریترین راهحل در شرایط حاد که درد به سراغتان میآید استفاده از داروهای مسکن ضدالتهابی بدون نسخه است. این داروها با مهار روند التهاب در مهار هرچه سریعتر درد موثر هستند. برخی از این داروها عبارتاند از ایبوپروفن، ناپروکسن، آسپرین، استامینوفن.
استفاده از هات پک
اگر دچار اسپاسم عضلانی هستید که باعث درد میشود، از هات پک یا کیسهی آب گرم استفاده کنید. گرما برای تسکین درد، آرام کردن اسپاسم عضلات، و کاهش سفتی مفصل مؤثر است. برای این منظور باید هات پک را در یک حوله بپیچید و سپس آن را به آرامی به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه روی محل درد قرار دهید.
استفاده از کمپرس سرما و گرما
از کمپرس یخ به مدت ۵ دقیقه و بلافاصله از کمپرس گرم به مدت ۵ دقیقه استفاده کنید. این کار را هر دو ساعت یک بار تکرار کنید تا از شدت درد کم شود و بتوانید آن را مهار کنید. اگر کمپرس یخ ندارید، میتوانید یک بسته سبزیجات یخزده را در یک پارچه قرار دهید و در ناحیه دردناک ستون فقرات قرار دهید. برای گرما هم میتوانید از کیسههای آب گرمی که در داروخانهها یا فروشگاههای تجهیزات پزشکی موجود است، استفاده نمایید.
به خودتان استراحت دهید
اگر کمر درد شدید دارید، ممکن است این پیام کمر شما باشد که میگوید باید به آن استراحت دهید. از انجام هر فعالیتی که باعث درد شدید میشود بپرهیزید. دراز بکشید یا کاری انجام دهید که از نظر فیزیکی درد ایجاد نکند. به یاد داشته باشید که بعد از فروکش کردن درد شدید، تمریناتی که شاید چندان خوشایند نباشند را باید انجام دهید تا ستون فقرات خود را با حرکت تقویت کنید.
توجه داشته باشید که درد خفیف بعد از فعالیت بدنی امری شایع است. اما در صورت ادامهی درد در طولانیمدت باید حتما به درمانگر مراجعه نمایید. همچنین هر گونه درد شدید، ناراحتی، حساسیت به لمس و تورم علامتی است که باید سریعاً فعالیت خود را متوقف کنید. اگر مطمئن نیستید که چگونه فعالیتها و ورزشهای خود را به درستی انجام دهید، به دنبال یک کاردرمانگر باشید. کاردرمانگر میتواند به شما در آموزش نحوهی صحیح ورزش و انجام فعالیت کمک کند.
درمان اسکولیوز با کاردرمانی
یکی از بهترین روشها برای درمان اسکولیوز، کاردرمانی است. اساساً جراحی یک روش تهاجمی است و فقط در موارد خیلی شدید توصیه میشود. مزیت کاردرمانی نسبت به جراحی این است که دارای عوارض شدید نیست و همچنین باعث بهبودی فرد در بلندمدت خواهد شد. در کلینیک ما نمونههای متعددی از افراد دارای اسکولیوز با موفقیت کامل درمان شدهاند.
اهداف اصلی کاردرمانی در درمان افراد مبتلا به اسکولیوز به شرح زیر است:
- سهولت در انجام کارهای روزمره
- هماهنگی
- تعادل
- اصلاحات ارگونومیکی
- استقامت / قدرت عضلانی
- کنترل عصبی ستون مهرهها
- افزایش دامنهی حرکتی
- ظرفیت تنفسی
- پایداری
رویکرد کاردرمانی استفاده از تمرینات کششی و قدرتی برای ایجاد ثبات و اصلاح بدشکلی در ستون فقرات و ساختارهای متصل به آن است. برای آموزش چند تمرین برای کمک به بهبود اسکولیوز، مقالهی درمان درد اسکولیوز در خانه را نیز مطالعه نمایید. اما توجه داشته باشید که این جرکات ورزشی جنبهی مکمل را دارند و اسکولیوز را حتماً باید زیر نظر یک کاردرمانگر متخصص به طور کامل درمان نمایید تا دچار مشکلات ثانویه در آینده نشوید.
جمعبندی
اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات مشکلی است که با اقدامات صحیح و اصولی قابل درمان است. اما در صورتی که این مشکل به حال خود رها شود، قطعاً در آینده مشکلات جدیتری از قبیل عدم تقارن در ساختارهای بدن و یا حتی مشکلات تنفسی را به همراه خواهد آورد. یکی از بهترین راههای درمان اسکولیور که در اغلب اوقات سبب درمان قطعی میشود، کاردرمانی است. در کلینیک کاردرمانی و توانبخشی رفائی، چندین سال است که به طور تخصصی درمانهایی برای انواع انحرافات ستون فقرات ارائه میشود.