دیسک گردن یا به اصطلاح فتق دیسک گردن یکی از مشکلاتی است که در ستون فقرات گردنی رخ میدهد. این ضایعه ممکن است با درد، بی حسی، گزگز و ضعف همراه باشد. افرادی که دچار فتق دیسگ گردن هستند، با محدودیتهایی در کارهای روزمره مواجه میشوند. این مشکل میتواند بر بسیاری از جنبههای زندگی فرد تاثیر بگذارد. افراد زیادی برای درمان دیسک گردن خود به پزشک و کلینیکهای توانبخشی مراجعه میکنند. بنابراین لازم است که بیشتر در مورد آسیبها و علائم دیسک گردن و راههای درمان آن بدانیم. در این مقاله به بررسی آناتومی دیسک گردن، نحوهی تشخیص و علائم دیسک گردن، و روشهای درمان غیرجراحی دیسک گردن میپردازیم.
آناتومی دیسک گردن
ستون فقرات از ۲۴ استخوان متحرک به نام مهره تشکیل شده است. قسمت گردنی ستون فقرات دارای ۷ مهره میباشد که وزن سر را تحمل میکنند. این مهرهها شما را قادر میسازند تا سر خود را به جلو، عقب، راست و چپ خم کنید. همچنین این امکان را میدهند که سر خود را ۱۸۰ درجه بچرخانید. هفت مهرهی گردنی از C1 تا C7 نامگذاری میشوند. مهرهها توسط دیسک از هم جدا میشوند. دیسک گردن مانند سایر دیسکها نقش ضربهگیر دارد و مانع سایش مهرهها حین حرکت میشود.
هر دیسک یک مرکز ژلهای و یک حلقهی بیرونی به نام آنولوس دارد. دیسکها توسط رشتههایی به تنهی مهرهها متصل میشوند. در سطح هر دیسک، یک جفت عصب نخاعی از نخاع خارج میشود و در بدن منشعب میشود. اعصاب نخاعی مانند یک رابط بین محیط و سیستم اعصاب مرکزی (مغز و طناب نخاعی) عمل میکنند.
دیسک گردن چیست؟
فتق دیسک به بیرونزدگی مرکز ژلهای دیسک به دلیل پارگی دیوارهی بیرونی آن گفته میشود. درد در نتیجهی التهاب عصب نخاعی و تورم ناشی از فشار فتق دیسک گردن رخ میدهد. با گذشت زمان، فتق رو به کاهش میرود و ممکن است تسکین کامل یا نسبی رخ دهد. علاوه بر درد، ممکن است بیحسی، سوزنسوزن شدن و ضعف در ناحیهی گردن، بازو و دست دیده شود. شدت علائم بسته به میزان بیرونزدگی و محل آن متفاوت میباشد. درگیری بازو و دست به دلیل تحت فشار قرار گرفتن اعصاب شبکهی بازویی میباشد.
بیرونزدگی دیسک دو حالت دارد. حالت اول را اصطلاحاً برآمدگی دیسک (bulging) میگوییم. دیسک برآمده به حالتی اطلاق میشود که دیوارهی رشتهای اطراف دیسک بدون آسیب باقی میماند. در این حالت، مرکز ژلهای کمی برآمده میشود و نخاع را تحت فشار قرار میدهد. اما در فتق دیسک واقعی، دیوارهی رشتهای اطراف دیسک پاره میشود. در این حالت، محتویات مرکز دیسک به بیرون نشت میکند. گاهی ممکن است آسیب به دیسک به حدی شدید باشد که تکهای از آن جدا شود و درون کانال نخاعی قرار گیرد.
استراحت، داروهای مسکن، کاردرمانی و توانبخشی اولین قدم در بهبودی دیسک گردن می باشند. بیشتر افراد بعد از ۶ هفته، با مداخلات کاردرمانی بهبود می یابند و به فعالیت طبیعی خود باز می گردند. در صورت ادامه علائم ممکن است پزشک به شما توصیه کند که از درمان جراحی استفاده کنید.
علائم دیسک گردن
علائم فتق دیسک گردن، بسته به محل ضایعه و پاسخ خود شما به درد بسیار متفاوت است. افراد مبتلا به فتق دیسک در گردن، ممکن است دردی را تجربه کنند که از گردن تا دست و انگشتهایشان منتشر میشود. به طور کلی علائم شامل موارد زیر میشود:
گردن درد
درد ناشی از دیسک گردن در قسمت کناری یا پشت گردن احساس میشود. این درد میتواند یک درد خفیف باشد یا اینکه دردی شدید و همراه با سوزش باشد. اولین بار ممکن است هنگامی که از خواب بیدار میشوید، بدون هیچ آسیبی در ناحیهی گردن خود دردی حس کنید. برخی بیماران با نگه داشتن بازوی خود در بالا و پشت سر درد خود را تسکین میدهند. در این وضعیت فشار وارد بر عصب کاهش مییابد. (برای اطلاعات کلی دربارهی گردن درد، این مقاله را نیز به شما توصیه میکنیم).
درد منتشره
درد میتواند به دلیل فشرده شدن عصب در ناحیهی گردن، به طرف شانه، بازو، دست یا انگشتان منتشر شود. همچنین گاهی ممکن است با احساس گرما یا احساس شوک الکتریکی همراه باشد.
رادیکولوپاتی گردنی
رادیکولوپاتی به معنای تحت فشار قرار گرفتن اعصاب در ناحیه گردن میباشد. عصبی که گیر افتاده یا ملتهب شده است ممکن است باعث بیحسی یا ضعف در شانه، بازو، دست و انگشتان شود. درد نیز ممکن است به همراه این علائم وجود داشته باشد.
علائم با وضعیتهای خاص سر و فعالیت بدتر میشود
درد ناشی از دیسک گردن، معمولاً در پی فعالیتهایی مانند ورزش یا بلند کردن وزنهی سنگین شدید میشود. موقعیتهای خاص سر مانند چرخش سر به یک طرف یا خم شدن سر به جلو علائم را تشدید میکند.
سفتی گردن
درد و التهاب ناشی از فتق دیسک گردن ممکن است حرکات گردن را محدود کند. همچنین باعث کاهش دامنه حرکتی گردن خواهد شد.
علائم اختصاصی بر اساس ریشههای عصبی درگیرشده
ستون فقرات گردنی شامل ۷ مهره است که آنها را با علامت C1 تا C7 نشان میدهند. دیسکها بین دو مهرهی مجاور قرار میگیرند. به عنوان مثال، دیسک C5-C6 بین مهرههای C5 و C6 قرار دارد. اگر فتق دیسک C5-C6 رخ دهد، میتواند ریشهی عصب C6 را تحت فشار قرار دهد. علائم و نشانههای ناشی از فتق دیسک گردن بسته به اینکه کدام ریشهی عصب را فشرده میکند میتواند متفاوت باشد. برای مثال:
- دیسک C4-C5 (ریشهی عصبی C5): درد، سوزنسوزن شدن و بیحسی ممکن است به شانه منتشر شود. ضعف ممکن است در عضلهی دلتوئید و سایر عضلات شانه نیز احساس شود.
- دیسک C5-C6 (ریشهی عصبی C6): درد، سوزنسوزن شدن و بیحسی ممکن است در دست (سمت انگشت شست) احساس شود. ضعف ممکن است در عضلات دوسر بازو (جلوی بازوها) و بازکنندههای مچ (در ساعد) نیز احساس شود. فتق دیسک C5-C6 یکی از موارد رایج فتق دیسک گردن میباشد.
- دیسک C6-C7 (ریشهی عصبی C7): درد، سوزنسوزن شدن و بیحسی ممکن است به دست و انگشت میانی منتشر شود. همچنین ممکن است ضعف در عضلات سهسر بازو (عضلات پشت بازو)، بازکنندههای انگشتان و سایر عضلات احساس شود. دیسک C6-C7 معمولاً بیشترین احتمال فتق را در ستون فقرات گردنی دارد.
- دیسک C7-T1 (ریشهی عصبی C8): درد، سوزنسوزن شدن و بیحسی ممکن است در قسمت خارجی ساعد و کف دست احساس شود.
این موارد الگو های معمول درد مرتبط با فتق دیسک گردنی هستند، اما مطلق نیستند. اندامهای افراد مختلف ممکن است به شیوههای متفاوتی عصبگیری کرده باشند. به همین دلیل علائم در افراد مختلف میتواند تا حدودی متفاوت باشند.
دلایل فتق دیسک گردن
فتق دیسک گردن دو علت اصلی دارد.
- تخریب و تحلیل رفتن دیسک در طول زمان: با افزایش سن، قابلیت دیسک برای ذخیرهی آب کم میشود. این مورد سبب میشود که انعطافپذیری و دوام دیسک کاهش یابد. ترک و پارگی بیشتر در دیسکهایی که میزان آب کمتری دارند رخ میدهد.
- ضربه: ضربهی مستقیم به ستون فقرات گردنی ممکن است باعث پارگی یا فتق دیسگ گردن شود.
مواردی نیز مانند اختلالات بافت همبند و اختلالات ستون فقرات از عوامل کمتر شایعی هستند که ممکن است باعث فتق دیسک شوند.
تشخیص فتق دیسک ناحیه گردن
تشخیص دقیق فتق دیسک گردن سه مرحلهی اصلی دارد:
- سابقهی بیمار: سابقهی پزشکی بیمار شامل هرگونه بیماری مزمن، جراحات گذشته، یا سابقهی کمر درد یا گردن درد بررسی میشود. اطلاعات مربوط به علائم فعلی نیز جمعآوری میشود.
- معاینات فیزیکی: گردن برای پیدا کردن نواحی دردناک، حساس و متورم لمس میشود. همچنین دامنهی حرکات گردن و نقائص عصبی در بازوها از قبیل مشکلات رفلکسی و ضعف نیز بررسی میشود.
- مطالعات تصویر برداری: با استفاده از MRI میتوان به اطلاعات زیادی در مورد وضعیت دیسک بینمهرهای دست پیدا کرد.
البته در بسیاری از موارد تنها از طریق بررسی سابقهی بیمار و معاینات فیزیکی میتوان به تشخیص درست دست یافت.
درمان غیرجراحی دیسک گردن
درد ناشی از فتق دیسک گردن به طور معمول با درمانهای غیرجراحی قابل کنترل است. درمانهای اولیه ممکن است شامل کاردرمانی برای بهبود قدرت و انعطافپذیری گردن، استراحت کوتاه مدت، و داروهای ضددرد باشد. درمان غیرجراحی از طریق کاردرمانی معمولاً حدود ۶ هفته به طول میانجامد. جراحی به دلیل عوارض زیاد فقط در موارد خیلی شدید به عنوان یک گزینه مطرح میشود.
در ادامه، روشهای درمان غیرجراحی فتق دیسک گردن توضیح میدهیم.
اصلاح و تعدیل فعالیتها
اولین پیشنهاد ما به افرادی که دچار دیسک گردن میشوند این است که در روند انجام فعالیتهای روزمره تجدید نظر کنند. درد ناشی از فتق دیسک در ابتدا یا هنگامی که به دلیل فعالیت شروع میشود، بسیار زیاد است. اگر درد شدید است و به سمت بازو، ساعد و دست منتشر میشود، یک دورهی کوتاه استراحت و تعدیل در فعالیتها پیشنهاد میشود. از جمله:
- از انجام فعالیتهای سنگین مانند کار جسمی سنگین یا ورزش خودداری کنید.
- از حرکاتی که باعث تشدید درد میشوند (مانند چرخاندن سر به یک طرف) خودداری کنید.
- وضعیت خوابیدن خود را اصلاح کنید. برای نکات لازم در خصوص وضعیت خواب، میتوانید مقالهی درست خوابیدن را مطالعه نمایید.
- در صورتی که ساعتهای طولانی در روز را کار پشتمیزی (به خصوص کار با کامپیوتر) انجام میدهید، به نشستن صحیح توجه کنید. همچنین مطالعهی مقالهی نحوهی صحیح نشستن پشت کامپیوتر را به شما توصیه میکنیم.
استراحت به کاهش درد ناشی از دیسک گردن که بسیاری از افراد مبتلا از آن شکایت دارند، کمک میکند. با کاهش درد، میتوان سطح فعالیت را به مرور دوباره افزایش داد.
توجه: استراحت به تنهایی باعث بهبود دیسک گردن نمیشود. بلکه حتماً باید در کنار آن از کاردرمانی و توانبخشی برای تقویت عضلات گردن و بهبود فتق دیسک استفاده نمود.
کاردرمانی در درمان دیسک گردن
کاردرمانی و توانبخشی یکی از بهترین روشها برای درمان غیرجراحی فتق دیسک گردن است. کاردرمانی به تقویت و انعطافپذیری گردن کمک میکند. تقویت و کشش گردن نیز علاوه بر کاهش درد باعث اصلاح وضعیت گردن و بهبود بیرونزدگی دیسک میشود. برخی از تمرینات مانند غبغب درست کردن، به سر و گردن جهت حفظ وضعیت خود کمک میکند. عضلات ضعیف گردن باعث خم شدن سر به جلو و ایجاد درد میگردد. در حالی که قرار گرفتن سر در وضعیت خنثی (گوش ها بالای شانه) باعث فشار کمتری روی ستون فقرات گردنی و دیسکها میشود.
کاردرمانگر یک برنامهی درمانی کاربردی برای بهبود علائم بیمار تهیه میکند. این برنامه شامل تمرینات کششی برای کاهش درد و تمرینات تقویتی برای عضلات خاص گردن است.
چند تمرین کاربردی برای دیسک گردن
انجام برخی تمرینات جهت کاهش درد و درمان بیرونزدگی دیسک گردن بسیار مفید است. چند نمونه از این تمرینات به شرح زیر است.
تمرین اول: خم کردن گردن به پشت
- به پشت و روی میز یا تخت دراز بکشید و پایین گردن خود را در راستای لبه آن قرار دهید.
- به آرامی سر خود را به سمت پایین ببرید و بگذارید آویزان شود. اگر این کار درد شما را بدتر میکند یا درد را به زیر بازو منتشر میکند، ادامه ندهید.
- این وضعیت را به مدت ۳۰ ثانیه نگه دارید و سپس ۳۰ ثانیه استراحت کنید. ۵ تا ۱۵ بار تکرار کنید.
تمرین دوم: جمع کردن گردن (درست کردن غب غب)
- به پشت بخوابید و سر خود را روی تخت بگذارید و دستها را در کنار خود قرار دهید.
- چانهی خود را آرام به سمت قفسهی سینه خم کنید و غب غب درست کنید.
- این وضعیت را برای ۵ تا ۱۰ ثانیه حفظ کنید. این کار را ۱۵ تا ۲۰ بار تکرار کنید.
تمرین سوم: پایین آوردن شانه
- به صورت نشسته یا ایستاده، پشت به دیوار قرار بگیرید.
- آرنج خود را ۹۰ درجه رو به جلو خم کنید.
- شانههای خود را همزمان به سمت پایین و عقب بیاورید و پشت بازویتان را به دیوار فشار دهید. تیغههای داخلی استخوانهای کتف خود را به هم نزدیک کنید. ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید و سپس رها کنید. ۱۰ تا ۱۵ بار این حرکت را تکرار کنید.
تمرین چهارم: فشار دادن دست با گردن
- به صورت صاف نشسته و شانههایتان را شل کنید. گردن را صاف نگه دارید. یک دست را مطابق شکل روی پیشانی خود قرار دهید.
- سر خود را بدون اینکه حرکت کند به سمت دست فشار دهید و همزمان با دست فشار متقابل وارد کنید. فشار نباید زیاد و اذیتکننده باشد.
- این وضعیت را ۵ تا ۱۵ ثانیه حفظ کنید و سپس رها کنید. ۱۰ مرتبه این تمرین را انجام دهید.
جمعبندی
در این مقاله به بررسی آناتومی، علائم دیسک گردن، روشهای تشخیص دیسک گردن، و همچنین روشهای درمان غیرجراحی دیسک گردن پرداختیم. یکی از بهترین راههای درمان غیرجراحی، کاردرمانی و توانبخشی است. زیر نظر یک کاردرمانگر شما میتوانید تمرینات لازم برای افزایش قدرت و انعطافپذیری گردن را انجام دهید. بدین ترتیب عضلات گردن تقویت میشود و علائم فتق دیسک کاهش مییابد و به مرور از بین میرود. در کنار تمرینات کاردرمانی حتماً باید سبک زندگی خود را اصلاح کنید تا از فشارهای بیش از اندازه بر گردن جلوگیری شود.