درمان ورم دست یا ادم دستedema) hand) در رشته های توانبخشی از جمله کاردرمانی با روش های متفاوت و موثرتری انجام می شود. این ورم، التهاب ناشی از احتباس مایع اضافی بدن در فضای بین سلولی است. پاسخ التهابی مذکور مجموعه ای از فرآیند های غیراختصاصی و محافظتی مانند قرمزی، داغی، درد و از دست رفتن کارایی دست است.
ورم می تواند در نتیجه ی بیماری های زمینه ای مثل سیروز کبدی، نارسایی کلیوی و قلبی عروقی، دارو ها و یا بارداری باشد. مصرف دارو برای کاهش مایع محبوس و کاهش نمک رژیم غذایی می تواند به تسکین التهاب و ادم کمک کند. درمان ورم دست از نظر کاهش درد و خشکی مفاصل برای کاردرمانگران حائز اهمیت است.
ساختار دست و عروق آن
دست خود از استخوان های خاصی تشکیل شده است که عضلات مختلفی به آن متصل شده اند. هم چنین مجموعه ای از ساختارهای عصبی عروقی وجود دارد که مسئول تغذیه و عصب دهی این قسمت هستند. با این حال، عضلات دست فقط تا حدی مسئول حرکت آن هستند. سایر عوامل اصلی مانند تاندون ها لیگامان ها و استخوان ها در کنار یک دیگر حرکت دست را تکمیل می کنند. در این قسمت ما بیشتر به عروق خونی دست می پردازیم که در درمان ورم دست اهمیت بیشتری دارند. چرا که عدم تعادل مایع میان بافتی بین عروق و سلول های اطراف منجر به ورم خواهد شد.
بین سرخرگ ها و سیاهرگ ها، مویرگ هایی با دیواره های نازک وجود دارند. این مویرگ ها محل تبادل مواد و پلاسمای عروقی با سلول های اطراف هستند. بین سلول ها و رگ ها مایعی به نام مایع خارج سلولی یا بین سلولی گنجانده شده. حجم این مایع در طول روز تغییر می کند اما در حالت طبیعی بیش از مقدار معمول خود نخواهد شد. لذا مواد از طریق این مایع رد و بدل می شوند.
آنچه که علت درمان ورم دست می باشد یکسری فرآیند های مختل کننده در این ناحیه است که در ادامه توضیح می دهیم. طی آن فرآیند ها مایع پلاسمایی عروق، پس از تبادل محتویاتش با سلول ها به مویرگ ها بازگردانده نمی شود. و حجم آب موجود در مایع خارج سلولی افزایش می یابد که نتیجه ی آن تورم خواهد بود. به دنبال آن پاسخ محافظتی سیستم ایمنی بدن مانند درد، قرمزی، گرمای اطراف منطقه متورم و عدم کارکرد عضو را خواهیم داشت.
علت ها
همانطور که گفته شد ادم در نتیجه ی نشت بیش از حد مایع سلولی از مویرگ هاست. درمان ورم دست از نشت کردن این مایع که منجر به التهاب و تورم بافت های اطراف می شود، ممانعت به عمل می آورد. موارد “خفیف” ادم ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- نشستن یا ماندن در یک وضعیت برای مدت بسیار زیادی
- خوردن بیش از حد غذاهای نمکی
- باردار بودن
هم چنین می تواند از عوارض جانبی برخی دارو ها باشد:
- دارو های بالا بودن فشار خون
- داروهای ضد انعقادی غیراستروئیدی
- دارو های استروئیدی
- استروژن ها
- چاقی
- برخی از دارو های دیابت
ادم دست ممکن است در اثر آسیب، عفونت، آرتروز و فشار زخم مکرر ایجاد شود که این موارد با درمان ورم دست قابل بهبودی است. تورم دست نیز می تواند به دلیل گچ گرفتن بیش از حد محکم ایجاد شود. بسته به علت، ادم می تواند برای مدت کوتاهی ادامه یابد مانند زمانی که در حین یا بعد از ورزش ایجاد می شود. آسیب سیستم لنفاوی که به حذف مایعات اضافی از بافت ها کمک می کند هم می تواند منجر به ورم شود.
علائم و عوارض
نشانه های ورم ممکن است افزایش اندازه یا پف کردن بافت باشد؛ طی درمان ورم دست می توان این نشانه ها را کاهش داد. پوست ورم پس از فشار دادن چندین ثانیه ای روی دست گودی ایجاد می کند. هم چنین پوست کشیده یا براق می تواند نشانه ادم باشد. به علاوه سفتی مفاصل هم وجود دارد. گاهی اوقات ممکن است در ناحیه متورم درد وجود داشته باشد.
چگونه می توانید خودتان تورم را کاهش دهید؟
- دراز بکشید و از یک بالش برای بالا بردن دست ورم کرده خود استفاده کنید.
- در حالی که شانه ی خود را بالا می برید، مشتتان را باز و بسته کنید.
- طی درمان ورم دست خانگی ماساژ دست های خود را از نوک انگشتان شروع کنید و تا سمت بازوها بکشید. (در یک جهت با فشاری که دردی را احساس نکنید)
- مقدار زیادی آب بنوشید.
- برای جلوگیری از عفونت، دست های خود را مداوم بشویید و خشک کنید.
به یاد داشته باشید هرگز لباس های تنگ نپوشید و به مدت زیادی در یک وضعیت ثابت قرار نگیرید.
ارزیابی ورم دست در کاردرمانی
در بیماران نورولوژیک و ارتوپدی که به ادم مبتلا شده اند این نوع ارزیابی ها انجام می شود. ارزیابی در طول روز چندین بار باید توسط درمانگر انجام شود. قبل و بعد از سایر درمان ورم دست، قبل و بعد از استراحت، قبل و بعد از فعالیت و اسپلینت. وسایل ارزیابی ادم دست شامل:
- حجم سنج (volumeter)
- jeweler(جهت تعیین ادم دور انگشتان)
- استفاده از متر برای اندازه گیری دور اندام
کاردرمانگران برای اندازه گیری میزان ورم دست بر حسب میلی لیتر از حجم سنج استفاده می کنند. درمانگر از بیمار می خواهد تا دست آسیب دیده ی خود را به آرامی در یک ظرف پر از آب وارد کند. ظرف خالی دیگری در کنار ظرف اول قرار دارد که میزان آب خروجی به آن می ریزد. اگر حجم آب خروجی بیشتر از یک مقدار معین باشد درمان ورم دست ضروری خواهد بود و مراجع دارای تورم عضو می باشد.
اهداف توانبخشی به روش کاردرمانی برای بیماران چیست؟
- کاهش حجم مایع اضافی در منطقه آسیب دیده
- تثبیت علائم و نوسانات افزایش حجم مایعات در منطقه آسیب دیده
- کاهش عفونت مکرر
- بهبود زخم های مکرر یا مداوم در اندام آسیب دیده
- خود مراقبتی و بازگشت به فعالیت های زندگی روزمره از جمله شغل، زندگی خانگی، تفریح و علایق مراجع
کاردرمانگران مهم ترین جنبه های مدیریت ورم/ورم لنفی و کاهش ریسک قرار گرفتن در شرایط حجیم شدن ادم را آموزش می دهند.
کاردرمانی در درمان ورم دست
همانطور که گفته شد مدیریت ورم دست جهت کاهش التهاب و خشکی مفاصل ضروری است. یکی از درمان های توانبخشی موثر در ورم دست elevation یا بالا بردن است. این حرکت بخصوص زمانی که با تمرینات و حرکات دیگر همراه شود بسیار موثر خواهد بود. بالا بردن دست هر وقت که ممکن باشد می تواند به خروج مایع اضافی در دست کمک کند. طی این درمان توانبخشی کاردرمانگر شما را به حالت خوابیده یا نشسته در می آورد.
- دست شما را بالاتر از سطح قلبی نگه می دارد.
- به آرامی بالا بردن دستان بدون خم شدن آرنج از دیگر تمرینات درمان ورم دست توسط کاردرمانگرتان می باشد.
- اجازه نمی دهد دستان شما به گوشه های بالش برسد.
- دستان شما را محکم مشت کرده و به آرامی باز می کند.
- سفت کردن و شل کردن عضلات دستتان برای پمپاژ کردن مایع اضافی به سمت بازوها
به طور معمول این حرکات را هر 15 دقیقه یک بار 10 تا 20 بار در مدت زمان نیم ساعت اجرا خواهد کرد.
روش های درمانی دستی و فشرده سازی و درک سیستم لنفاوی به کاهش خطر عوارض ورم در آینده کمک می کند. سنگ بنای عمل کاردرمانگران جهت کاهش خطر التهاب، مداخله زودهنگام است.
تکنیک های اصلی درمان ورم دست در کاردرمانی
-
سرمادرمانی
سرما درمانی به طور خاص به روش های درمانی که طی آن ها از سردکننده ها استفاده می شود، گفته می شود. درمانگران با بکارگیری پک های سرمازا به فشردگی و انقباض دیواره های عضلانی عروق می پردازند. سرما دهنده ها انتقال التهاب از محل آسیب دیده را که روند التهاب را کاهش می دهد، فراهم می کنند. این فرآیند خود در جهت کاهش مقدار التهاب وارده ی طبیعی بدن به دست عمل می کند. نتیجه ی نهایی سرما درمانی تخفیف درد، کاهش التهاب و عفونت می باشد. اگر شما این درمان ورم دست را با استراحت، elevation و داروهای ضد ورم و التهاب داشته باشید، بهبودی به سرعت پدیدار می شود.
-
گرما درمانی
گرما درمانی به افزایش میزان کشیدگی بافت های نرم و عضلات کمک می کند. دست ورم کرده، عضلات خشک شده و بافت های متورم و از کار افتاده ای دارد که با انبساط آن ها حرکت اندام بیشتر می شود. مهم ترین نکته در درمان گرمادرمانی دست افزایش جریان خون رسانی به این ناحیه است. جریان خون افزایش یافته پلاسمای خونی سرشار از مواد غذایی و اکسیژن را به این قسمت رسانده و مایع اضافی زودتر خارج می شود.
-
درمان ورم دست به صورت دستی (manual therapy)
درمان دستی یکی از اساسی ترین درمان های توانبخشی در کاردرمانی برای بهبود مشکلات اسکلتی عضلانی است. مزایای روشهای دستی درمانی کاردرمانی عبارتند از:
- تسکین سریع درد استخوان ها، مفاصل و عضلات دست
- تسریع زمان بهبودی ورم
- بهبود دامنه حرکتی فعال و غیر فعال مفاصل
- التهاب بافت نرم دست را کاهش می دهد.
- باعث حالت های آرام گیری می شود.
- حرکت دست را عادی و روان می کند.
- بهبود تحرک و عملکرد کلی دست
ماساژ ممکن است به عنوان بخشی از این درمان استفاده شود که ممکن است التهاب را کاهش دهد.
-
درمان ورم دست از نوع تخلیه دستی غدد لنفاوی (Manual Lymphatic Drainage)
نوعی ماساژ بر اساس فرضیه ی تخلیه ی طبیعی مایع لنفاوی است که انتقال مواد زائد به سمت قلب را تشویق می کند. سیستم لنفاوی به انقباض ذاتی سلول های عضلانی این رگ ها و حرکت ماهیچه های ارادی دست بستگی دارد. تخلیه دستی غدد لنفاوی از مقدار فشار خاصی و حرکات ریتمیک دایره واری برای تحریک جریان لنفاوی استفاده می کند.
توصیه کاردرمانگران برای روش های درمانی در خانه
موارد زیر به کاهش ادم کمک کرده و از بازگشت آن جلوگیری کند. قبل از این که تکنیک های خودمراقبتی برای درمان ورم دست را امتحان کنید، با پزشک خود در مورد اینکه کدام یک مناسب شما هستند صحبت کنید.
- جوراب های فشاری؛ این لباس ها به اندام شما فشار می آورند تا از جمع شدن مایعات در بافت جلوگیری کنند.
- جنبش، حرکت و استفاده از عضلات در قسمتی از بدن که تحت تأثیر ورم قرار دارند. ممکن است کمک کند تا مایعات اضافی به سمت قلب شما پمپ شوند. هم چنین از پزشک خود درباره ی تمریناتی که می توانید تورم را کاهش دهد، سوال کنید.
- ارتفاع قسمت متورم بدن خود را چند بار در روز بالاتر از سطح قلب خود نگه دارید. درمان ورم دست با این روش حتی در خواب هم می تواند ادامه داشته باشد.
- ماساژ ناحیه آسیب دیده با فشار محکم اما نه دردناک ممکن است به انتقال مایعات اضافی به خارج از آن ناحیه کمک کند.
- مصرف نمک را کاهش دهید. به توصیه های پزشک خود در مورد محدود کردن میزان نمک مصرفی خود عمل کنید. نمک می تواند احتباس مایعات را افزایش داده و ادم را بدتر کند.
سایر توصیه ها…
تورم در دست به طور معمول باعث مشکلات سلامتی در طولانی مدت نمی شود، اما ممکن است آزار دهنده و مانع بزرگی باشد. پس درمان ورم دست را که تورم مدت داری داشته، جدی بگیرید. همچنین ممکن است نشان دهنده یک نگرانی اساسی برای سلامتی باشد. درمان های خانگی ساده ای که گفته شد اغلب می توانند به دفعات تورم در دست ها را کاهش دهند.
همانند استفاده از اسپلینت، کنترل ادم نیز باید در اسرع وقت آغاز شود. چرا که اگر مدیریت نشود، ورم دست با دو مکانیسم منجر به ناتوانی می شود. اول، ادم قابل توجه از نظر مکانیکی حرکت دست را مسدود می کند. دوم، مایعات اضافی که دارای پروتئین زیادی هستند منجر به ایجاد زخم می شوند. تعدادی از درمان ورم دست گفته شده برای کاهش ادم پس از آسیب بسیار کاربردی هستند. استفاده از اسپلینت اثرات ورم بر روی بافت های نرم را به حداقل می رساند.
ورزش فعال یک روش بسیار مفید برای کاهش ادم است و با پیشرفت روند توانبخشی کاردرمانی استفاده می شود. انقباض عضله و حجم مایع بینابینی سلول ها را کاهش می دهد. این کار باعث افزایش بازگشت مایع لنفاوی و پلاسمای عروق خونی می شود که مایع اضافه را از دست خارج می کند.
منابع:
برای مطالعه بیشتر در مورد درمان لنف ادم، لینک زیر را بزنید.