درمان ورم پا یا ادم پا در رشته های توانبخشی از جمله کاردرمانی با روش های متفاوت و موثرتری انجام می شود. این ورم، التهاب ناشی از احتباس مایع اضافی بدن در فضای بین سلولی است. پاسخ التهابی مذکور مجموعه ای از فرآیند های غیراختصاصی و محافظتی مانند قرمزی، داغی، درد و از دست رفتن کارایی دست است. ورم می تواند در نتیجه ی بیماری های زمینه ای مثل سیروز کبدی، نارسایی کلیوی و قلبی عروقی، دارو ها و یا بارداری باشد. مصرف دارو برای کاهش مایع محبوس و کاهش نمک رژیم غذایی می تواند به تسکین التهاب و ادم کمک کند. درمان ورم پا از نظر کاهش درد و خشکی مفاصل برای کاردرمانگران حائز اهمیت است.
ورم پا
درمان ورم پا که اغلب با عنوان ادم شناخته می شود، جهت کاهش التهاب وارده و خشکی مفاصل می باشد. ادم، مایعی است که در بافت بدن شما معمولاً در مچ پا گیر می کند. ادم به دلایل مختلفی از جمله آلرژی، داروها و بیماری ها اتفاق می افتد. بنابراین به این معنی است که همه ی ورم ها به یک روش قابل درمان نیستند. موارد شدیدتر ورم منجر به ایجاد پوستی کشیده یا براق و تورمی می شود. لذا پس از فشار آوردن به آن اثر انگشت را حفظ می کند که به آن ادم حفره ای نیز می گویند. کاردرمانگران متخصص درمان ورم پا با یک معاینه فیزیکی و انواع تست های مختلف آن را ارزیابی می کنند.
اگر ادم بر روی ریه ها یا شکم شما تأثیر بگذارد، می تواند منجر به اختلال در تحرک و مشکلات مختلف دیگر شود. پس از مشخص شدن دلیل بروز ورم، پزشک ممکن است برخی تغییرات در سبک زندگی را به شما توصیه کند. توصیه های معمول شامل ترک سیگار، مدیریت وزن، قطع داروهای غیر ضروری و ورزش منظم است.
در حالی که شما تغییرات سبک زندگی توصیه شده را اجرا می کنید، ورم نیز باید کنترل شود. مدیریت درمان ورم پا ممکن است شامل بلند نگه داشتن پا و پوشیدن جوراب ویژه باشد که مانع تجمع مایعات می شود. استفاده از داروی ادرار آور برای تخلیه آب اضافی بدن و ماساژ هم می تواند مفید باشد. هم چنین کاردرمانگر می تواند با انجام تمرینات ساده به شما در حرکت دادن بدن در طول روز کمک کند. در موارد شدیدی که ورم منجر به محدودیت تحرک می شود، کاردرمانگر می تواند به بیماران مهارت های لازم را بیاموزد. این که چگونه محیط خود را برای تأمین نیازهایشان تطبیق دهند تا بتوانند استقلال خود را حفظ کنند.
آناتومی اندام تحتانی
قبل از شروع درمان ورم پا شما را با ساختار اندام تحتانی آشنا می کنیم. برای آناتومیست ها، اندام تحتانی از ران، ساق پا و پا تشکیل شده است. ران از یک استخوان، فمور، تشکیل شده است. ساق پا از دو استخوان بلند درشت نی، فیبولا و کشکک تشکیل شده است که به عنوان کلاهک زانو عمل می کند. پا نیز از ۲۶ استخوان تشکیل شده است.
اما در این قسمت بیشتر به سیستم لنفاوی و رگ های اندام تحتانی می پردازیم. چرا که ورم پا از اختلال در این بخش ها ریشه می گیرد. جهت آگاهی بیشتر از درمان ورم پا دانستن عملکرد سیستم لنفاوی لازم است. تخلیه مایعات بافتی، پروتئین های پلاسما و سایر بقایای سلولی به داخل جریان خون از وظایف اساسی این دستگاه است. به محض ورود این مجموعه از مواد گفته شده به عروق لنفاوی به عنوان لنف شناخته می شوند. پس از آن لنف توسط غدد لنفاوی فیلتر شده و به سیستم وریدی هدایت می شود.
عروق لنفاوی اندام تحتانی را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: عروق سطحی و عمقی. به غیر از عروق لنفاوی تعدادی گره های لنفاوی هم به وفور در کشاله ران وجود دارند. همانطور که مشخص است درمان ورم پا روی قسمت های ملتهب و ورم کرده ی پا متمرکز خواهد بود.
علت آن چیست؟
ورم پاها دلایل زیادی دارد. به طور کلی، اگر ادم یک شبه فروکش کند، علت خفیف تری خواهد داشت. در غیر این صورت ورم مداوم و شبانه روزی، ناشی از دلایل دشوارتری خواهد بود. در اینجا برخی از دلایل متداول ادم، چه موقتی و چه مداوم ذکر شده است.
دلایل موقتی در ارتباط با ورم پا
- جراحت
شکستگی، پیچ خوردگی، کشیدگی یا کوفتگی بد در پا یا مچ پا می تواند منجر به تورم و درد شود. درمان ورم پا التهاب در قسمت پایینی پا (در اثر عفونت ، پارگی تاندون یا رباط یا کشیدگی) را بهبود می بخشد.
- نشستن یا ایستادن به مدت طولانی
برخی مشاغل مثل رانندگان سواری ها و … ممکن است التهاب را در زانو و مچ پای خود احساس کنند. البته این ورم رایج و خطر جدی به دنبال ندارد.
- بارداری
۸۰ درصد خانمان باردار مبتلا به ورم به ویژه در پاها دست ها و صورت خواهند شد. آن ها این مایع اضافی را که مورد نیاز جنین می باشد در بدن خود نگه می دارند. این نوع ادم موقتی است؛ نیاز به درمان ورم پا نداشته و پس از تولد جنین ناپدید می شود. در ۵۰ درصد موارد ورم به اندام تحتانی وارد می شود .
- مصرف بیش از حد نمک
- اثر داروها
- واکنش های آلرژیک
آلرژی ممکن است باعث تورم در بازوها و پاها شود، اگرچه بیشتر در سایر قسمت های بدن تأثیر می گذارد. به این نوع تورم آنژیوادم گفته می شود. در صورت داشتن کهیر ممکن است خارش داشته باشد. عوامل محرک ممکن است داروها، گزش حشرات یا برخی غذاها باشد.
- چاقی
اضافه وزن با فشار به وریدها می تواند منجر به ورم محیطی شود. درمان ورم پا ناشی از چاقی بعد از شروع کاهش وزن آغاز می شود. همچنین ممکن است به دلایل دیگر ادم مانند آپنه خواب یا نارسایی وریدی منجر شود.
بیماری های مرتبط با ادم
- نارسایی وریدی
نارسایی وریدی به این معنی است که رگ های پای شما آسیب دیده یا ضعیف است. و خون را به اندازه کافی به سمت قلب پمپاژ نمی کند. سپس خون در پاهای شما حال یک اندام یا هردو جمع می شود. زنان بیشتر از مردان به نارسایی وریدی مبتلا هستند. نارسایی وریدی شایعترین علت ورم است که درمان ورم پا هم بیشتر در این زمینه کارآمد است. وقتی افراد بالای ۵۰ سال دچار ادم محیطی می شوند و تشخیص بیماری سیستمیک منتفی شده، علت آن معمولاً نارسایی وریدی است.
رگهای واریسی غالباً وجود دارند، اما نارسایی وریدی می تواند حتی بدون آنها ایجاد شود.
در ابتدا، ورم نرم خواهد بود و لمس کوتاه مدت پا فرورفتگی ایجاد می کند. در مراحل بعدی، ممکن است تغییراتی در رنگ و خاصیت ارتجاعی پوست مشاهده شود. پوست ممکن است ضخیم تر و فیبری شود. اگر مدت طولانی بنشینید یا بایستید، یا اگر هوا گرم باشد، ممکن است ادم بدتر شود. درمان ورم پا توسط کاردرمانگران در این حیطه با ارزیابی و اهداف درمانی مراجع محور سبب کاهش ادم موضعی می شود.
- لخته خون
اگر ورم به طور ناگهانی در یک پا رخ دهد و پای شما دردناک شود، می تواند ناشی از لخته شدن خون در پای مذکور باشد. این وضعیت یک بیماری جدی است و به کمک فوری پزشکی نیاز دارد.
- ورم لنفاوی
ورم لنفاوی نوعی بیماری است که باعث تورم قسمتی از بدن، معمولاً بازو یا پا می شود. اما ممکن است صورت، گردن، پستان، شکم یا دستگاه تناسلی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. درمان ورم پا زمانی اتفاق می افتد که مایعی غنی از پروتئین در خارج از سیستم لنفاوی جمع شده. این انباشت می تواند به دو طریق رخ دهد:
انواع ورم لنفاوی
- ورم لنفاوی اولیه
لنف ادم اولیه بدون هیچ دلیل مشخصی رخ می دهد. ممکن است در بدو تولد به دلیل رشد نامناسب سیستم لنفاوی وجود داشته باشد. لنف ادم اولیه در زنان بیشتر از مردان رخ می دهد و اندام تحتانی معمولاً بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرد.
- لنف ادم ثانویه
این ورم می تواند در نتیجه جراحی، پرتودرمانی یا عفونت ایجاد شود. با افزایش تورم افراد در معرض خطر بیشتری هستند. عدم پیگیری درمان ورم پا می تواند منجر به بستری شدن در بیمارستان در اثر عفونت های پوستی یا تورم تدریجی شود. جراحی های خاص مانند جراحی پستان، گردن، پروستات و سرطان روده بزرگ بیماران را در معرض ابتلا به لنف ادم ثانویه قرار می دهد. ورم لنفاوی معمولاً بدون درد و حساس نیست. در مراحل بعدی پوست تیره، ضخیم و زگیل شکل به نظر می رسد.
علائم
نشانه ها به میزان تورم و مکان آن بستگی دارد. علائمی که ممکن است داشته باشید شامل موارد زیر است:
- ناحیه آسیب دیده متورم است.
- پوست ناحیه متورم هم چنین هنگام درمان ورم پا ممکن است کشیده و براق به نظر برسد.
- با فشار دادن انگشت بر روی ناحیه متورم به آرامی و به مدت حداقل ۵ ثانیه فشار دادن و سپس برداشتن انگشت شما در پوست یک سوراخ ایجاد می کند.
- اگر پاهای شما متورم باشد ممکن است در راه رفتن مشکل داشته باشید.
مراقبت های منزل برای درمان ورم پا
- پاها را روی بالش قرار دهید تا در حالت خوابیده سطح آن ها را از قلب بالاتر ببرید.
- پاهای خود را ورزش دهید. این کمک می کند مایعات را از پاها به قلب برگردانید.
- در درمان ورم پا خانگی رژیم کم نمکی را دنبال کنید که باعث کاهش تجمع مایعات و تورم می شود.
- جوراب ساق بلند بپوشید.
- هنگام مسافرت، اغلب استراحت کنید تا بایستید و حرکت کنید.
- از پوشیدن لباس های تنگ دور ران خودداری کنید.
- در صورت نیاز وزن کم کنید.
هرگز مصرف داروهایی را که فکر می کنید باعث تورم شده اند قطع نکنید بدون اینکه ابتدا با دکتر خود صحبت کنید.
کاردرمانی در درمان ورم پا
در اولین قرار ملاقات درمانگر در مورد تاریخچه پزشکی، اهداف و چگونگی ایجاد یک برنامه درمانی برای مدیریت ورم شما بحث می کند. با تغییر در شیوه زندگی مناسب و کمک تیم توانبخشی کاردرمانی حتی ممکن است بتوانید ادم خود را در دراز مدت درمان کنید. تا بیش از این عود نکند.
اهداف توانبخشی در کاردرمانی
- کاهش حجم مایع اضافی در منطقه آسیب دیده
- تثبیت علائم و نوسانات افزایش حجم مایعات در منطقه آسیب دیده
- کاهش عفونت مکرر
- بهبود زخم های مکرر یا مداوم در اندام آسیب دیده
- خود مراقبتی
- بازگشت به فعالیت های زندگی روزمره از دیگر اهداف درمان ورم پا به روش کاردرمانی است.
کاردرمانگران مهم ترین جنبه های مدیریت ورم/ورم لنفی و کاهش ریسک قرار گرفتن در شرایط حجیم شدن ادم را آموزش می دهند.
ارزیابی ورم پا در کاردرمانی
در بیماران نورولوژیک و ارتوپدی که به ادم مبتلا شده اند این نوع ارزیابی ها انجام می شود. ارزیابی در طول روز چندین بار باید توسط درمانگر انجام شود. قبل و بعد از استراحت، قبل و بعد از فعالیت و استفاده از اسپلینت. وسایل ارزیابی ورم پا شامل:
- حجم سنج (volumeter)
- jeweler(جهت تعیین ادم دور انگشتان پا)
- استفاده از متر برای اندازه گیری دور اندام
کاردرمانگران جهت ارزیابی و درمان ورم پا از حجم سنج برای سنجش میزان تورم بر حسب میلی لیتر استفاده می کنند. درمانگر از بیمار می خواهد تا پای آسیب دیده ی خود را به آرامی در یک ظرف پر از آب وارد کند. ظرف خالی دیگری در کنار ظرف اول قرار دارد که میزان آب خروجی به آن می ریزد. اگر حجم آب خروجی بیشتر از یک مقدار معین بود مراجع نیازمند برنامه ی درمانی متناسب با نیازهایش می باشد.
روش های درمانی در کاردرمانی برای درمان ورم پا
در درمان انواع ورم ها کاردرمانگران سطح بالایی از مراقبت را انجام می دهند.
- برنامه خانگی درمان ورم پا
- آموزش بیمار و خانواده
- خدمات ارتباطی برای مراجعین
برای درمان موارد متوسط تا شدید ورم لنفاوی می توان از درمان (CDT) complex decongestive استفاده کرد.
رویکردهای درمانی مورد استفاده در CDT :
- افزایش دامنه حرکاتی مفاصل، تمرینات کششی و تقویتی
ورزش منظم تورم و التهاب را با کمک خروج لنف اضافه از عروق لنفاوی در اندام تحتانی کاهش می دهد.
- بانداژ کردن اندام متورم با کشش ضعیف
این روش درمانی برای ورم لنفاوی متوسط تا شدید مناسب است. بانداژ شامل بستن چند لایه طناب مشابه گاز استریل پیرامون پا است.
- درمان ورم پا با روش های مراقبت از پوست
ورم اندام، سیستم ایمنی موضعی بدن شما را مختل می کند که خطر ابتلا به عفونت را تا حد زیادی افزایش می دهد. مراقبت از پوست و بهداشت مناسب با جلوگیری از جمع شدن باکتری ها میسر می باشد.
- گن های درمانی
گن(ساپورت) یک گزینه درمانی محبوب برای تورم خفیف است، اما همچنین می تواند برای رفع ورم متوسط تا شدید استفاده شود. ساپورت های درمانی، فشار مناسبی را به ناحیه آسیب دیده وارد می کنند و باعث حرکت عروق لنفاوی می شوند.
ساپورت های ویژه ی درمان ورم پا باید:
- کل منطقه متورم را بپوشانند.
- خیلی شل و گشاد نباشند.
- راحت باشند.
- کاملا متناسب با بدن بیمار باشند.
ساپورت های درمانی می توانند برای قسمت های زیر استفاده شوند:
- بازو
- پا
- سینه
- سر
- گردن
این ساپورت ها درجه های فشاری مختلفی دارند. مهم این است که لباس فقط متناسب بیمار باشد و درجه ی آن با درجه ورم لنفاوی بیمار مطابقت داشته باشد. کاردرمانگران بیمار را برای اطمینان از اندازه و درجه مناسب بررسی می کنند.
تمرینات درمانی پیشنهادی کاردرمانگران در خانه برای درمان ورم پا
تمرینات گفته شده برای درمان ورم پا را می توان بصورت نشسته و یا طاق باز اجرا کنید. گرچه انجام تمرینات به صورت نشسته به اندازه ی خوابیده (در حالی که یک بالش زیر ساق پایتان هست) موثر واقع نخواهند شد. قبل از شروع تمرینات نفس عمیقی بکشید به نحوی که حفره ی شکمی شما کاملا بالا بیاید.
- خم کردن تنه
درحالی که طاق باز خوابیده اید تنه ی خود را به سمت بالا بکشید و سپس پایین بیاورید. این حرکت را ۱۵ بار انجام دهید.
- چرخش تنه
زانوهای خود را خم کنید و سپس لگن خود را به سمت چپ و راست بچرخانید. جهت درمان ورم پا با این حرکت را ۱۵ بار انجام دهید.
- کشش باسن
در حالت طاق باز باسن خود را به سمت بالا بکشید و به مدت سه ثانیه بالا نگه دارید. این حرکت را ۱۵ بار انجام دهید.
- رژه در محل
در حالی که طاق باز خوابیده اید و بالشی زیر زانوها قرار داده اید، یک پای خود را خم کرده. به سمت شکم و عقب کشش دهید. این حرکت را با پای دیگر هم انجام دهید.
- Kick out
به ترتیب زانو های خود را از روی بالش بلند کنید تا پایتان مستقیم شود؛ سپس به حالت اول برگردید.
منابع
برای مطالعه بیشتر در مورد درمان ورم دست، لینک زیر را بزنید.