درمان کف پای صاف که با نام قوس افتاده هم شناخته می شود اگر باعث اختلالات زمینه ای دیگر نشود، چندان ضروری نیست. کف پای صاف تحت شرایط متعددی مثل جراحت ها، چاقی، آرتروز، ژنتیک، افزایش سن و حتی بارداری ایجاد می شود. هم چنین احتمال ابتلا در افراد با اختلالات نورولوژیکی یا عضلانی مثل فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و اسپاینا بیفیدا بیشتر است. توجه به این مشکل از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که می تواند منجر به درد، فشار و عدم تعادل در سایر قسمت های بدن شود. درمان کف پای صاف می تواند تمام بدن شما را در تعادل قرار دهد.
آناتومی کف پا
پا 26 استخوان، 10 تاندون اصلی و بیش از 30 مفصل و عضله دارد. این اجزا با هم برای تشکیل 3 قوس درکف پا مرتب شده اند. قوس ها در طول زندگی باید کارکرد مناسبی جهت تحمل وزن موقع ایستادن داشته باشند. به علاوه ذخیره و آزاد کردن انرژی، انتقال نیرو در حین انجام فعالیت از وظایف دیگر قوس های گفته شده است. این قوس ها به شکل متقاطع درهم قرار دارند: قوس طولی خارجی، قوس طولی داخلی و قوس عرضی.
درمان کف پای صاف با تشخیص رادیوگرافی می تواند ازاوایل کودکی شروع شود. چرا که نوزادان با مقدار زیادی چربی در کف پای صاف و انعطاف پذیرشان بدون هیچ قوسی به دنیا می آیند. اما قوس ها به سرعت بین 3 تا6 سالگی تشکیل می شوند که اولین آن ها قوس داخلی است. قوس ها در پا به عنوان یک فنر برای قدم ها محسوب می شوند. هم چنین به توزیع وزن بدن در طول پا و ران ها کمک می کنند. ساختار آناتومیکی هر قوس مشخص می کند که فرد چگونه راه برود. به همین خاطر است که در درمان کف پای صاف داخل بودن پاهای افراد مبتلا در حین راه رفتن و ایستادن مهم است.
انواع کف پای صاف
1- منعطف (flexible flat foot)
در این نوع ناهنجاری، قوس در حالت استراحت وجود دارد اما هنگام راه رفتن و ایستادن از بین می رود. این مدل بیشتر در میان اطفال شایع است.
2- سفت (rigid flat foot)
این نوع کف پای صاف بیشتر در بین بزرگسالان به علت ضعف تاندون عضله ی تیبیالیس پشتی رخ می دهد. به مرور زمان می تواند وخیم تر شده و به درد و ورم به ویژه در بخش قوس داخلی منجر شود. بدون توجه به درمان کف پای صاف این شکل ناهنجاری حتی می تواند باعث آرتروز زانو شود.
چه علائمی به درمان کف پای صاف نیاز دارند؟
رایج ترین علامت کف پای صاف درد ناحیه پا وانگشتان است. این می تواند نتیجه ی کشیدگی عضلات و لیگامان های مرتبط باشد. فشار غیر عادی روی زانو و لگن ممکن است نتیجه ی درد در این قسمت ها باشد. این فشار ها در صورتی که مچ پا به داخل تمایل پیدا کرده باشد محتمل هستند. درد بیشترین اثر خود را روی این قسمت های بدن می گذارد.
- داخل مچ پا به همراه ادم و ورم
- قوس پا
- زانو
- پایین کمر
- پایین ران ها
- ساق پا
درمان کف پای صاف هم می تواند در ناهنجاری یک طرفه و هم دوطرفه کاربرد داشته باشد. چرا که شاید فقط یک سمت درگیر منقبض و دردناک شده باشد. به علاوه کف پای صاف می تواند دلیلی بر عدم توازن توزیع وزن بدن باشد. در چنین وضعیتی ممکن است هنگام پوشیدن کفش ها، به تدریج نابرابری ناشی از صاف شدن فقط یکی از کفش ها مشاهده شود. هرچند دیده شده که این عدم هم سطح شدن کفش ها می تواند بسیار سریع تر هم رخ بدهد.
عوارض
- وجود چنین عارضه ای بدون پیگیری درمان کف پای صاف دویدن را بخاطر فشار روی مچ پا دشوار می سازد.
- هم ترازی کلی پاها می تواند مختل شود چون مچ پاها به سمت داخل میروند. این وضعیت می تواند درد و ناراحتی زیادی را ایجاد کند.
- زانوها: اگر فرد مشکلاتی در زانو داشته باشد, صافی کف پا می تواند آرتروز این قسمت ها را تشدید کند.
تشخیص
افرادی که هیچ کدام از علائم آزاردهنده ی صافی کف پا را تجربه نمی کنند, معمولا نیازی به ویزیت پزشک ندارند. با این حال هرکس که نشانه های زیر را داشت باید به دنبال درمان کف پای صاف برود.
- درد در پا، مچ و به طور کلی اندام تحتانی
- یک یا هر دو پا بیش از حد معمول صاف تر شوند.
- صافی کف پایی که به تازگی مبتلا شده است.
- فرد در پایش احساس سفتی، خشکی، سنگینی، بزرگی و سختی در حرکت دادن داشته باشد.
- علائمی که با پوشیدن کفش های حمایتی و فیت شده برطرف نشوند.
بسیاری از متخصصان مربوطه می توانند قوس افتاده را با دیدن فرد ایستاده یا در حال قدم زدن تشخیص دهند. اما به طور کلی دکتر پای فرد را برای تعیین دو مورد جهت درمان کف پای صاف معاینه می کند.
- خواه فرد کف پایش صاف باشد.
- یا به دنبال علت ها می گردد.
معاینه ممکن است شامل مراحل زیر باشد.
- بررسی تاریخچه ی سلامتی برای پیداکردن شواهدی از بیماری یا جراحت ها که مرتبط با صافی کف پا هستند.
- بررسی کف کفش های مراجع جهت پیداکردن الگوی جای پای نامعمول
- بررسی پاهای بیمار وقتی ایستاده و حرکات ساده ای را انجام می دهد بطور مثال روی پنجه می ایستد.
- بررسی قدرت عضلات و تاندون ها مثل تاندون آشیل یا تاندون تیبیالیس پشتی
- گرفتن عکس X-Ray یا MRI از پا
کاردرمانی در درمان کف پای صاف
بیشتر اوقات قوس افتاده با روش های توانبخشی و محافظه کارانه درمان خواهد شد. اما در موارد شدیدتر نیازمند جراحی هم خواهد بود. در کاردرمانی از فعالیت های درمانی خلاقانه برای افزایش استقلال و موفقیت در کارهای روزمره و مهارت های پردازشی استفاده خواهد شد. متخصص کاردرمانی روش های ابتکاری را برای بهبود مهارت های پوشیدن کفش و دویدن معرفی می کند. کاردرمانگر فرد را در مورد استراتژی های راه رفتن با توجه به نیاز مراجع برای انجام بهینه کارهای روزانه آموزش می دهد.
یکی از اولین مواردی که درمانگر راجع به درمان کف پای صاف بحث خواهد کرد، کفش بیمار است. گاهی اوقات یک اصلاح ساده در کفش ممکن است خستگی و ناراحتی پا را کاهش دهد. حتی خرید کفش های راحت با تکیه گاه مناسب قوس، پشت پاشنه محکم و زیره انعطاف پذیر می تواند تفاوت ایجاد کند. تکیه گاه مناسب قوس به کاهش فشار روی تاندون عضله تیبیالیس پشتی کمک خواهد کرد. برای بیماران دیگر درمانگر ممکن است کفش های مخصوص ارتوپدی پیش ساخته متناسب با آناتومی پای فرد پیشنهاد کند. درکل هدف حمایت از پا و جلوگیری از کشش بیشتر رباط ها و تاندون های شل است. این کفش ها قدرت درمان کف پای صاف را ندارند. و یا به مرور نمی توانند قوس طولی ایجاد کنند. اما از پیشرفت بیشتر ناهنجاری جلوگیری خواهند کرد.
ادامه مداخلات کاردرمانی در درمان کف پای صاف
بهبود هم ترازی پاها می تواند فشار روی ساختارهای بافت نرم را از بین ببرد و خستگی را کاهش دهد. هم چنین نحوه ی ایستادن و راه رفتن را بهبود بخشد. درمانگر ممکن است به بیمار توصیه کند که ارتوز سفارشی تهیه کند. این ارتوز ها ممکن است به هر فردی که کفش های مخصوص درد او را تسکین نمی دهد. و یا قوس به اندازه ی کافی ایجاد نمی شود پیشنهاد شود.
از روش دیگر درمان کف پای صاف در کاردرمانی غالباً ضربه زدن به کف پا است. کاری که درمانگر می تواند انجام دهد و به فرد هم آموزش دهد. ضربه زدن (tapping) در موارد خفیف صافی کف پا ممکن است کافی باشد. با این حال در بیشتر موارد پیشنهاد کفش ارتوپدی مخصوص یا ارتوز لازمه ارجحیت دارد.
تمرین های خانگی برای درمان کف پای صاف
در این قسمت تمرین هایی را که به درمان قوس افتاده کمک می کنند توضیح می دهیم. هدف گذاری به شکل انجام حداقل سه بار در هفته ی این تمرینات به کاهش درد کمک خواهد کرد. در حالت ایده آل، می توانید آنها را در برنامه روزانه خود جای دهید و در طول روز انجام دهید. زمانی که در حال انجام تمرینات هستید روی بالا بردن، تقویت و کشش قوس های خود تمرکز کنید.
-
کشش پاشنه ( heel stretch )
بایستید و دستان خود را هم سطح شانه روی دیوار، صندلی قرار دهید. برای نتیجه ی بهتر از درمان کف پای صاف در این تمرین دم و بازدم را با حرکت هماهنگ کنید. یک پای خود را به جلو و پای دیگر را در سمت عقب خود نگه دارید. هر دو پاشنه را محکم به زمین فشار دهید. ستون فقرات را صاف نگه دارید، پای جلویی خود را خم کنید وتنه خود را به سمت دیوار بکشید. کشیدگی در پشت پا را باید احساس کنید. این وضعیت را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید. هر طرف را 4 بار انجام دهید.
-
Tennis/golf ball rolls
روی صندلی بنشینید و زیر پای خود توپ تنیس یا گلف قرار دهید. در این تمرین درمان کف پای صاف وقتی توپ را زیر پایتان می چرخانید، روی قوس پا تمرکز کنید، ستون فقرات را مستقیم نگه دارید. این کار را به مدت 2-3 دقیقه انجام دهید. سپس پای مخالف را انجام دهید.
-
Arch lifts
بایستید و پاهایتان مستقیم در زیر باسنتان باشد. اطمینان پیدا کنید از این که انگشتان پا تمام مدت در تماس با زمین خواهند بود. حال روی لبه های بیرونی پاها بچرخید و وزن خود را در این قسمت بندازید. تا حد ممکن قوس های خود را به سمت بالا بکشید تا درمان کف پای صاف شما موثر واقع شود. سپس پاها را به سمت پایین رها کنید. شما روی عضلاتی که به بلند کردن و قوس دادن کف پا کمک می کنند، کار خواهید کرد. 2 الی 3 ست و هر ست 10–15 بار تکرار کنید.
-
بلند کردن ساق پا ( calf raises ) از تمرینات درمان کف پای صاف
در حالت ایستاده، پاشنه پا را تا جایی که می توانید بلند کنید. برای کمک به تعادل خود از دیوار استفاده کنید. موقعیت بالا را به مدت 5 ثانیه نگه دارید و سپس خود را پایین بکشید. 2 تا 3 ست با 15-20 تکرار انجام دهید. برای درمان کف پای صاف بهتر مجدد موقعیت بالا را این بار به مدت 30 ثانیه انجام دهید.
-
Stair arch raises
روی پله ها بایستید و پای چپ خود را یک قدم بالاتر از پای راست خود قرار دهید. از پای چپ خود به عنوان تکیه گاه استفاده کنید. در حالی که پای راست خود را پایین می آورید تا پاشنه شما پایین تر از پله آویزان شود. با تمرکز بر تقویت قوس، آهسته پاشنه راست خود را تا جایی که می توانید بلند کنید. در ادامه ی انجام درمان کف پای صاف در خانه، قوس پا را همزمان به سمت داخل بچرخانید. حال به آرامی پایین بیایید تا به حالت اول برگردید. در هر طرف 2-3 ست با 10–15 تکرار انجام دهید.
-
Towel curls
روی یک صندلی بنشینید و یک حوله زیر پایتان داشته باشید. همانطور که پاشنه های خود را به زمین مالش می دهید، انگشتان پا را مدام خم کنید تا حوله پهن شده را جمع کنید. انگشتان پا را به کف پا فشار دهید. چند ثانیه نگه دارید و رها کنید. مطمئن شوید که مرکز کف پای خود را روی حوله فشار می دهید. جهت درمان کف پای صاف خانگی موثرتر، کشش قوس پای خود را حفظ کنید. 2-3 ست، هر ست 10–15 بار انجام دهید.
-
Toe raises برای درمان کف پای صاف
در حالت ایستاده، انگشت شست راست خود را به زمین فشار دهید و بقیه ی انگشتان را بالا ببرید. سپس چهار انگشت پا را به زمین فشار دهید و انگشت شست را بلند کنید. هر بار 5-10 بار انجام دهید و هر بار را به مدت 5 ثانیه نگه دارید. سپس تمرین را روی پای چپ خود انجام دهید.
به خاطر داشته باشید که ممکن است چند هفته طول بکشد تا شروع به دیدن پیشرفت درمان کف پای صاف کنید. تمرینات را حتی پس از پیشرفت هم ادامه دهید. داشتن آگاهی عمیق تر از بدن خود می تواند به شما کمک کند. به طوری که متوجه شوید چگونه وضعیت خود را در طی فعالیت های روزمره برای اصلاح عدم توازن پاها تنظیم کنید. تلاش کنید تا به نحوه ایستادن ، حرکت و قرارگیری بدن خود توجه کنید و در صورت لزوم تنظیمات خاصی را انجام دهید. اگر هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس درد می کنید با پزشک خود صحبت کنید. همچنین ممکن است از ارتز یا درمان های فیزیکی بهره مند شوید.
منابع
برای مطالعه بیشتر در مورد درمان پاچنبری، لینک زیر را بزنید.