سیاتیک به دردی اطلاق می شود که در طول مسیر عصبی به همان نام، منتشر می شود. این درد از کمر شروع شده، به لگن رسیده و سپس در طول اندام تحتانی به پایین منتشر می شود. درد های متعددی ممکن است در ناحیه کمر نمایان شوند. شناخت دقیق علائم سیاتیک به ما در تشخیص، درمان، مراقبت های کاری و کاهش میزان استرس در هنگام مواجهه با این درد، تاثیر گذارند. درمان سیاتیک همواره یکی از بزرگ ترین دغدغه های افراد درگیر این عارضه بوده است. همین امر، افراد زیادی را روانه مطب پزشک ها یا کلینیک های توانبخشی کرده است. در این مقاله در مورد علائم و درمان سیاتیک به صورت دقیق برای شما توضیح خواهیم داد.
علائم سیاتیک ممکن است طیفی از موارد خفیف و آزار دهنده تا شدید و ناتوان کننده باشند. علائم، به ریشه عصبی که در منشا عصب سیاتیک تحریک ویا فشرده شده است، بستگی دارد. ممکن است یک یا تعداد بیشتری ریشه عصب تحت تاثیر قرار بگیرند. درحالی که برخی از علائم به ریشه عصبی تحت تاثیر بستگی دارند، سایر علائم در همه انواع سیاتیک دیده می شوند.
علائم سیاتیک کدامند؟
این عارضه معمولا در یک زمان فقط یکی از پاها را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم از کمر یا باسن به ران رسیده و به سمت ساق پا منتشر می شوند. درد ممکن است در جلو، پشت ویا طرفین ران احساس شود. علائم عمومی سیاتیک، شامل موارد زیر هستند:
- درد. درد میتواند مداوم ویا متناوب باشد. این درد معمولا به صورت احساس سوزش یا یک درد تیز و تیرکشنده توصیف می شود. درد در ناحیه پا در مقایسه با کمر شدید تر است. درد معمولا در ناحیه بالک عضلانی زیر زانو در پشت ساق، شدید تر از سایر نقاط اندام تحتانی است.
- اختلال حس. ممکن است در پشت ساق دچار اختلال در حس رخ دهد. این اختلال به صورت بی حسی، مور مور شدن و یا سوزن سوزن دیده می شود
- ضعف. ضعف ممکن است در ساق و یا پا دیده شود. یک احساس سنگینی در پای سمت درگیر باعث دشواری در بلند کردن پا از زمین می شود.
- تغییر در وضعیت بدن، درد را تسکین داده ویا شدت بخشد. برخی از وضعیت های بدن بر درد سیاتیک موثرند:
- درد سیاتیک ممکن است هنگام نشستن، تلاش برای ایستادن، ایستادن طولانی مدت، سرفه کردن، چرخش ویا خم شدن ستون فقرات به طرفین بد تر شود.
- درد ممکن است هنگام دراز کشیدن ثابت مانده یا بیشتر شود. این امر باعث آشفتگی در خواب می شود. دراز کشیدن به پشت با زانویی که به کمک یک بالش اندکی بالا آمده است یا دراز کشیدن به طرفین در حالی که بالشی بین پاها قرار دارد، ممکن است به تسکین درد کمک کند.
- درد ممکن است هنگام راه رفتن، انجام تمرینات لگن و استفاده از پک گرمایی در این ناحیه تسکین یابد.
علائم خاص سیاتیک، با درگیری هر ریشه عصبی
ممکن است علائمی نیز وجود داشته باشند که مختص ریشه عصبی درگیر باشند. عصب سیاتیک از 5 ریشه عصبی(1تا3 خاجی و 4 و 5 کمری) شکل گرفته است. علائم سیاتیک معمولا زمانی که ریشه های 4و5 کمری یا اول خاجی درگیر باشند، بروز میدهند. علائم خاص سیاتیک بر اساس میزان درگیری این ریشه ها، به صورت زیر است:
سیاتیک با درگیری ریشه 4 کمری باعث موارد زیر میشود:
- درد در لگن، ران و نواحی داخلی زانو و پشت ساق.
- از دست دادن حس در قسمت داخلی پشت ساق.
- ضعف در عضلات ران و غضلاتی از لگن که به جمع شدن پا ها کمک می کنند.
- از دست دادن رفلکس تاندونی در زانو.
سیاتیک با درگیری ریشه 5 کمری باعث موارد زیر میشود:
- درد در باسن و قسمت خارجی ران و ساق.
- از دست دادن حس در ناحیه پوست بین انگشت شست و انگشت دوم پا.
- ضعف در عضلات باسن و پا.
- دشواری در حرکت دادن قوزک پا و بالا آوردن انگشت شست.
سیاتیک با درگیری ریشه اول خاجی که به عنوان سیاتیک کلاسیک شناخته میشود، باعث موارد زیر میشود:
- درد در باسن، پشت ساق و کنار پا.
- از دست دادن حس در کنار خارجی پا. شامل انگشت سوم، چهارم و پنجم.
- دشواری در بلند کردن پاشنه از زمین ویا راه رفتن روی پنجه.
- ضعف در عضلات باسن و پا(مچ به پایین).
- از دست دادن رفلکس تاندونی در مچ پا.
درد سیاتیک بیشتر در شرایطی که ریشه های عصبی به دلیل شرایط التهابی مانند؛ فتق دیسک یا اسپاسم عضلانی تحریک میشوند، اتفاق میافتد. اگر عصب فشره شود، علائم معمولا شدید هستند. در این شرایط، ضعف قابل توجه و از دست دادن عملکرد در پا ایجاد می شود.
انواع سیاتیک
بسته به دوره بروز علائم و اینکه یک یا هر دو پا درگیرند، سیاتیک انواع مختلفی دارد.
- حاد. این نوع از عارضه درد 4 تا 8 هفته وجود دارد. این درد ممکن است با خود مراقبتی بهبود یافته و نیاز به درمان پزشکی ندارد.
- مزمن. اگر درد و سایر علائم بیش از 8 هفته وجود داشته باشند، دچار یک عارضه مزمن شده اید. این درد با خود مراقبتی بهبود نیافته و بسته به علت آن به درمان های جراحی و غیر جراحی نیاز دارد.
- متناوب. این نوع از سیاتیک به صورت متناوب هر دو پا را درگیر می کند. این نوع بسیار نادر است و ممکن است به دلیل آسیب های تخریب مفصل ساکروایلیاک باشد.
- دوطرفه. در این نوع هر دو پا باهم درگیر میشوند. این نوع نیز بسیار نادر است و به دلیل آسیب های تخریب مهره ها ویا دیسک ها در سطوح مخلتف ایجاد میشود. همچنین ممکن است ناشی از وضعیت های جدی پزشکی باشد، مانند سندرم دم است و …
اصطلاحا به دردی که هنگام نشستن روی کیف پول(یا هر وسیله دیگری در جیب پشتی) احساس می شود، سیاتیک کیف پول میگویند.
علت های اصلی بروز سیاتیک کدامند؟
- فتق دیسک کمر.تحقیقات نشان دادهاند که دلیل بیش از 90 درصد سیاتیک ها، فتق دیسک بین مهره های کمری است. دیسک بیرون زده یک یا تعدادی بیشتری از ریشه های عصبی که عصب سیاتیک را تشکیل داده را می فشارد. دیسک بیرون زده ممکن است ریشه عصبی را در یک طرف فشرده کند و علائم در یک پا ظاهر شوند. ممکن است بیرون زدگی دیسک دوطرفه بوده و همزمان دو پا را درگیر کند. سیاتیک دو طرفه همچنین ممکن است به دلیل بیرون زدگی دو دیسک بین مهره ای در دو سمت ستون مهره ها اتفاق بیافتد.
- تخریب مفاصل (دژنریشن). تخریب ویا خوردگی بافت مهره های کمری به مرور باعث تحریک و فشرده شدن ریشه های عصبی می شود. خوردگی سطوح مفصلی باعث افزایش ترشح مایع بین مفصلی درون کپسول می شود. تخریب استخوان مهره ها باعث استخوان سازی غیر طبیعی در محل مفصل می شود. این بافت های حجیم و غیر طبیعی در مهره های کمری، ممکن است باعث فشردگی ریشه های عصبی شوند. دیسک های بین مهره ای تخریب شده ممکن است پروتئین های التهابی آزاد کنند که باعث التهاب در عصب سیاتیک می شوند.
- لغزش مهره های کمری به جلو. این لغزش زمانی ایجاد می شود که یک فشار شکستگی کوچک باعث که تنه یک مهره روی دیگری بپیچد. سیاتیک ممکن است در اثر فروپاشی فضای دیسک بین مهره ای، شکستگی و لغزش رو به جلوی بدن مهره های کمری باشد. این خود باعث فشردگی و تحریک عصب میگردد.
سیاتیک و عوامل خطرساز
برخی موارد ممکن است احتمال ابتلای فرد به این علرضه را افزایش می دهند. از جمله:
- سیگار کشیدن
- مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی
- قد بلند در گروه های سنی مسن(50 تا 60 سال)
- چاقی و اضافه وزن
- استعداد ژنتیکی
- کمبود ویتامین B12
- بی کفایتی فیزیکی به دلیل سبک زندگی بی تحرک و غیر فعال
- انواعی از مشاغل خاص (مانند رانندگان کامیون، نجار ها یا اپراتور دستگاه ها)
- عدم رعایت اصول ارگونومیکی
وجود این عوامل خطرساز به تنهایی باعث ایجاد سیاتیک نمی شوند. با این حال، این عوامل همراه با شرایطی از زندگی فرد، مانند؛ سن و سلامت عمومی ممکن است در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند.
تشخیص سیاتیک
تشخیص علت اصلی سیاتیک در تدوین یک برنامه درمانی مؤثر و کنترل درد ناشی آن ضروری است.
- ارزیابی فیزیکی. در طی ارزیابی فیزیکی درمانگر دنبال موارد زیر میگردد:
- تعیین محل درد در کمر، باسن، ران و ساق
- پاسخ فرد به حرکاتی که باعث کشیده شدن عصب میشوند (صاف کردن پا)
- پاسخ به برخی محرک ها، مانند فشار دادن انگشتان پا و ناحیه پشت ساق.
همچنین درمانگر میتواند از تست های کلینیکی استفاده کند. مانند:
- بلند کردن پای صاف شده. به این صورت که فرد به پشت دراز میکشد. سپس یک پای خود را در حالی که زانو صاف است، بالا می آورد. پای دیگر نیز صاف بوده و یا از زانو خم است. دردی که هنگام بلند کردن پای درگیر حس میشود، معمولا نشان دهنده سیاتیک است.
- خم شدن به جلو. در این تست فرد با دست هایی پشت کمرش قرار گرفته است، روی یک صندلی مینشیند. سپس از مفصل لگن به جلو خم میشود. گردن خود را خم کرده به صورتی که چانه، قفسه سینه را لمس کند. یکی از زانو ها تا جایی که امکان دارد صاف میشود. اگر در این حالت درد احساس شد، ممکن است فرد دچار سیاتیک شده باشد.
لازم به ذکر است که این تست ها صرفا هنگامی ممکن است سیاتیک مثبت را نشان دهند که ریشه های عصب به دلایل مختلف، مانند فتق دیسک بین مهره ای، تحت فشردگی مکانیکی باشند. سایر علل سیاتیک مانند التهاب یا تحریک شیمیایی عصب ممکن است در این تست ها، ایجاد درد نکنند.
- تاریخچه پزشکی. تاریخچه پزشکی که شامل گزاشات پزشک است، موارد زیر را مرور میکند:
- شروع درد و علائم دیگر
- نوع درد، ماهیت و مدت زمان آن
- تروما یا آسیب دیدگی در کمر یا ناحیه لگن
- بروز اسپاسم یا گرفتگی عضلات در ناحیه لگن
- کاهش قدرت پا
ببینید: علائم و علت های سیاتیک
درمان سیاتیک
توصیه می شود که برای جلوگیری از پیشرفت هرچه بیشتر علائم، در اصرع وقت به دنبال درمان سیاتیک باشید. درمان، ممکن است شامل روشهای جراحی و غیر جراحی باشد که معمولا ، ابتدا روشهای غیر جراحی امتحان می شوند. جراحی تنها در موارد شدید و وجود اختلال عصبی پیشرونده، مانند ضعف پا، استفاده می شود. درمان های غیر جراحی که خط اول درمان ها هستند، شامل؛ کاردرمانی، دارو درمانی، درمان های تزریقی و روش های درمانی جایگزین است.
سیاتیک حاد معمولاً با 4 تا 6 هفته درمان غیر جراحی بهبود مییابد. در سیاتیک مزمن همراه با درد، این مدت درمان ممکن است به بیش از 8 هفته رسیده و شاید به علت اصلی بروز سیاتیک وابسته باشد.
کاردرمانی در درمان سیاتیک
کاردمانی ترکیبی از تمرینات تقویتی و کششی را همراه با تمرینات ایروبیک به بیمار ارائه می دهد. این تمرینات تقریبا جز اصلی تمام برنامه های درمانی این بیماری است. تمرینات درمانی نیز به برنامه کاردرمانی اضافه می شوند. اهداف کاردرمانی در درمان این بیماری شامل موارد زیر است:
- تقویت ستون فقرات و ماهیچه های کمر، شکم، باسن و لگن
- افزایش قدرت تنه
- کشش عضلات کوتاه و غیر انعطاف پذیر، مانند همسترینگ
- با انجام تمرینات سبک هوازی، مانند؛ پیاده روی، شنا، یا استخر درمانی تبادل مایعات و مواد مغذی در بدن را افزایش دهید.
استراحت و مدیریت فعالیت ها بسیار ضروری است. اما باید توجه کنید که تحرک و فعالیت تان تا جایی که امکان دارد، حفظ شود. همچنین از طولانی شدن دوره بی تحرکی یا در بستر ماندن، جلوگیری کنید.
بیشتر تمرینات درمانی وابسته به علت بروز سیاتیک هستند و به صورت خاص در موارد مخصوص خود عمل میکنند. تنها متخصصان آموزش دیده مراقبت های بهداشتی مانند، متخصصان طب فیزیکی، کاردرمانگران و فیزیوتراپیست ها می توانند در تدوین یک برنامه درمانی موثر برای بهبود علائم سیاتیک کمک کنند.
3 تمرین سود مند و کاربردی برای درمان سیاتیک
- بالا آوردن مستقیم پا با زانوی صاف به تقویت ماهیچه های شکمی و جلوگیری از عود سیاتیک کمک میکند. برای انجام این تمرین روی پشت دراز بکشید. زانو هایتان را خم کرده و با انقباض عضلات شکم به داخل، به مهره های کمری فشار بیاورید. یکی از پاهایتان را صاف کرده و 15 تا 20 سانتی متر بالای زمین نگه دارید. این تمرین را 10 مرتبه برای هر پا انجام دهید.
- یکی از تمریناتی که برای بهبود درد کمر بسیار سودمند به این شکل است. روی زمین به روی پشت دراز بکشید و زانو هایتان را خم کنید. با چرخش لگن به عقب و انقباض ماهیچه های شکمی به داخل، به مهره های کمری فشار بیاورید. در حالی که زانو خم است، یکی از پا ها را بلند کرده و به طرف شکم حرکت دهید و اندکی به آن فشار بیاورید. 30 ثانیه این وضعیت را نگه دارید سپس 30 ثانیه استراحت کنید. این تمرین را 2 تا 3 مرتبه برای هر پا انجام دهید.
- ابتدا روی شکم خود دراز بکشید و بازو هایان را در کنار بدن قرار دهید. پا هایتان را صاف کنید و دوباره ماهیچه های شکمتان را به داخل منقبض کنید. در حالی که کف پا به بالا نگاه میکند، بدون خم کردن زانو، پاهایتان را 10 سانتی متر از زمین بلند کنید.